Biologiya (2) — копия cdr

QIYSHIQ BURCHAKLI DIMMETRIYA
Shunday qilib, gorizontal tekislikda doira izometrik proyeksiyasi bo’lgan tasvirlar olina-
di. Xuddi shu uslub aylananing oldingi va profiliy izometrik proyeksiyalarini yaratish uchun 
ishlatiladi.
3.8-shakl
2. Uchburchaklikni H tekisligida z o‘lchamini y ga almashtirib chiziladi. Shunda x o‘lcha
-
mi o‘zining haqiqiy kattaligida, y o‘lchami ikki marta qisqartirib qo‘yiladi (3.8-chizma, b).
3. Uchburchaklik W tekisligida 1A o‘lchami o‘zining haqiqiy kattaligida, BC esa y o‘qqa 
ikki marta qisqartirib o‘lchab qo‘yiladi (3.8-chizma, d).
Xuddi shu tartibda kvadrat ham V, H va W tekisliklarda chiziladi.
Uchburchaklik kabi kvadrat ham V da o‘zining haqiqiy kattaligida tasvirlanadi (3.8-shakl). 
Shunday qilib, parallelogram gorizontal tekisligi ustiga to’rtburchakning dimetrik proyek
-
siyasidir. Xuddi shunday, profil tekisligiga birburchakning dimetrik oldingi proyeksiyasini 
yaratamiz

---

45
Muhandislik va kompyuter grafikasi
3.9-shakl
Kvadratni H da tasvirlash 3.9-shakl b da ko‘rsatilgan. W da kvadratni H va V tekis
-
liklardagi tasvirlari bilan birgalikda qo‘shib chizilgan 
Aylaning qiyshiq burchakli frontal dimetrik proyeksiyasini yasash.
3.10-shaklda kub va uning yoqlarida chizilgan aylanalarning frontal dimetrik proyek-
siyalari tasvirlangan. Qiyshiq burchakli dimetriyada kubning oldingi tomoni, detalning 
bosh ko’rinishi kabi frontal tekislikda qisqarmasdun tasvirlangan usul, uni frontal dimetr-
ik proyeksiya deb ham ataladi.Qiyshiq burchakli x, y va z o’qlar bo’ylab joylashgan silin-
drlar tasvirlangan. x va z o‘qlari bo‘ylab joylashgan silindirning kamchiligi shundan iboratki 
ularning bosh o’qlari x va z prependikulyar emasligida.
3.10-shakl

---

46
Muhandislik va kompyuter grafikasi
Mazkur usulda ham ellipslarni 4 markazli avallar bilan almashtirib chizish qulay. M 
ga parallel joylashgan aylana avalni yasash tasvirlangan. Avval chiziladigan aylana marka-
zi belgilanadi va y orqali gorizontal chiziqqa nisbatan 7° qiyalikda ovalning (bosh) katta 
o’qi o’tkaziladi. Mazkur o’q bo’ylab D0ql,06D o’lcham qo’yiladi. Kichik o’q kattasiga per
-
pendikulyar bo’lib, unga d0=DG’3 o’lcham qo’yiladi. Kichik o’qning davomida Do masofani 
qo’yib, katta yoy radiusining (R) markazi (1-nuqta) aniqlanadi. Kichik yoy radiusi kesmaga 
teng olinadi.
D - berilgan aylananing diametri.Profilga (W) parallel aylananing avali ham aynan 
shunday yasaladi Frontalga (V) parallel joylashgan aylana aksonometriyasining shakli va 
o‘lchamlari o‘zgarmay -aylana ko’rinishida sirkulda chiziladi.
Birinchidan, biz burchakning old tomoni dimetrik proyeksiyasini chizamiz. Proyeksiya-
si frontal tekisligiga parallel bo’lsa, hech qanday o’zgarish bo’lmagan, bu proeksiyada o’z 
dimmetrik loyiha o’zini ko’rsatkichni yana qaytadan yodda tutishimiz. Ya’ni, tekislikning 
oldingi tekisligiga parallel bo’lgan dimetrik proyeksiyasi bu shaklning o’zi.
proyeksiya ko’rsatkichi gorizontal tekisligiga parallel bo’lsa quyidagicha, u bu proyek-
siyada dimetrik loyiha chiziladi:
1. Kvadrat dimetrik proyeksiyasini quramiz. Ushbu proyeksiyani qurish to’rtburchak 
uchun bo’lgani kabi amalga oshiriladi. Kvadratning proyeksiyasi parallelogrammdir.
2. Parallelogramning markazini toping va X va Y o’qlariga parallel ravishda ushbu 
markazdan simmetriya yo’nalishlarini chizamiz. Bu chiziqlar M, N, K va L, bu ball ellips par-
allel bilan qur’asiga uringan nuqtalari nuqtalarida tomondan parallelogramm kesishadi.
3. Elips oraliq nuqtalarini topish uchun, biz proeksiyasi frontal tekislik, ustiga qurilgan 
Aksonometrik proeksiyasini foydalaning. teng qismga segmentini va simmetriya gorizontal 
o’qi parallel to’g’ri chiziqlar o’tkazish kerak. Ushbu satrlarni kesish nuqtalarini doira bilan 
belgilaymiz. Boshqacha qilib aytganda, biz aylan olamiz.
4. Shuningdek, teng to’rt qismga gorizontal kvadrat proeksiyonları interval dimetrik 
va o’qiga parallel to’g’ri chiziqlar o’tkazish, nuqtalari ajratish. Ushbu tekis chiziqlar bo’ylab 
segmentlarga tenglashamiz tegishli tokchalar. Ushbu segmentlarning uchlari ellipsning 
oraliq nuqtalari bo’ladi.
5. Nuqtalarni ketma-ket ulashamiz, biz ellipsni hosil qilamiz. Ushbu ellips proeksiyan-
ing gorizontal tekisligidagi dimetrik proyeksiyasidir.
Xuddi shu usul proyeksiyalarning profil tekisligiga kvadratga yozilgan bir doiraning dim
-
metrik proyeksiyasini tuzish uchun ishlatilishi mumkin. Olingan elipslarning bir xil shakliga 
ega ekanligini ta’kidlaymiz. Ular faqat oqi yo’nalishi bo’yicha farq qiladi.
Aksonometrik proyeksiyalarni chizishda misol sifatida biz yon tomonlardagi yozuvli 
doiralar bilan bir kubning izometrik va dimmetrik proyeksiyalari (3.11-shakl).

---

47
Muhandislik va kompyuter grafikasi
3.11-shakl
Bir qator hollarda dimetrik aksonometrini qurish ancha qulaydir. Bu, birinchi navbatda, 
bu tafsilotlarga ishora qiladi qismning o’qiga parallel ravishda tashkil etilgan ko’plab teshi
-
klari mavjud. Misol sifatida, masalan, metod keng tufayli avallar va uch nuqta qurish uchun 
hojat yo’q, deb aslida uchun troynik, Miller, tishli, va boshqalar. Tanlash dimetrik nuqtai 
kabi unsurlar ishlatiladi. Chiziqlar shakli o’zgarmasdan to’liq hajmda prognosti qilinadi.
3.12-shaklda prizma kabi shakllangan detali tasvirlangan. Ikki burchakli to’rtburchak 
teshik va bitta kvadrat teshik bor. Tomning o’zaro o’zaro vertikal bilan bog’liq qismi no
-
simmetrikdir. Tafsilot chizish kesiklar bilan berilgan. Keling, bunday detallarning aksono-
metrik proyeksiyasini quraylik. Chizilgan shaklni tahlil qilish izometrik aksonometriyani 
tanlash qulayroq va oson ekanligini ko’rsatadi.
3.12-shakl

---

48
Muhandislik va kompyuter grafikasi
3.13-Shakl deyarli ko’rsatilgan batafsil kuzatasiz ko’rinishini qurish natija.
1. Biz dikdörtgensel izometrik proektorni o’qlarini quramiz. Keyingi, tekislikda XOZ 
chap ko’rinishida bo’limga mos keladigan, bir chizilgan proeksiyada Zoy ustida bo’limga 
mos keladigan, bir chizilgan (shakl 4.13, a).
2..Bu chiziqlar hajmi eni haqiqiy teng uzunligi qismlar qatlamlariga kechiktirishga Y. 
o’qi parallel chiziqlar o’tkazish shakllar proeksiya XOZ uchlari (ko’rsatilgan kesib qismlari) 
3. Shaklning tepasida joylashgan ZOY proyeksiyada (kesilgan qism ko’rsatilgan) X o’qiga 
parallel ravishda tekis chiziqlar chizamiz va ularga uzunlik teng bo’laklarni qism uzunligin-
ing haqiqiy o’lchamlariga qo’yamiz.
3.13-shakl
4. Yuqori sirtda biz prizmatik teshiklarni ko’rsatamiz.
5. Kvadrat teshigining markazini toping. Ushbu markaz orqali biz X va Y o’qlariga parallel 
ravishda tekis chiziqlar chizamiz va shu yo’nalishda kvadrat tomonlariga teng uzunlikdagi 
segmentlarni ajratamiz.
6. Olingan nuqtalardan yuqori va lateral yuzlarning chetlariga parallel ravishda chizamiz. 
Yuqori va yon yuzlar tasvirini olamiz (3.13-shakl, b).
7. Aks va qo’shimcha chiziqlarni o’chiring va qolgan qatorlarni qalin qalam bilan chizish 
(3.13-shakl). Olingan shakl chiziqning izometrik aksonometri hisoblanadi.
Keyinchalik qismning dimetrik proyeksiyalashini hisobga oling (3.14-shakl). U quyidagi 
tartibda amalga oshiriladi:
1. Oblik front dimetrining o’qlarini quramiz va XZ tekisligidagi qismning asosiy ko’rinishini 
chizamiz.
2. Asosiy ko’rinishdagi tepaliklar orqali Y chizmasiga parallel ravishda tekis chiziqlar chi-

---

49
Muhandislik va kompyuter grafikasi
zamiz, bu tekis chiziqlar bo’yicha tekis chiziqlarni teng o’lchamdagi yarmigacha kengayti
-
ramiz.
3.14-shakl
3. Biz X va Z eksenlerine parallel ravishda tekis chiziqlar bilan bir-birimizni bog’laymiz, 
yuqori va yon sirtlar proyeksiyalarini olamiz.
4. Old yuzada biz teshik markazining holatini topamiz. Ushbu markaz orqali Y o’qiga 
parallel ravishda silindrli teshikning markaziy chizig’ini chizamiz. Tomning orqasidagi te-
shikning markazini toping. Markazlar orasidagi masofa teshikning chuqurligining yarmiga 
teng. Har ikkala markaz orqali biz teshik atrofi radiusiga teng radiusi bo’lgan doiralarni 
chizamiz.
5. Markaziy yo’nalishlarni saqlab, ortiqcha chiziqlar o’chiriladi. Ko’rinadigan yo’llarni 
qalin qalam bilan aylantiring.
Aksonometrik proyeksiyalarda kesiklarni qurish
Aksonometrik proyeksiyadagi qism haqida to’liq ma’lumot olish uchun, agar kerak 
bo’lsa, kesib oling. Aksonometrik proyeksiyani kesishda faqat ikkinchi qismga tegadigan 
qismning bir qismi bevosita tegadi. To’g’ri burchakli proeksiyadan farqli o’laroq, aksono-
metrik proyeksiyalarda shamollash 45 ° burchak ostida amalga oshirilmaydi. Ko’tarish 
yo’nalishi aksonometrik proyeksiyaning turiga va kesilgan qismning holatiga bog’liq.
3.14-shaklda aksonometrik proyeksiyalash turiga qarab, inspeksiya yo’nalishlari ko’rsa-
tilgan.
3.15-shakl

---

50
Muhandislik va kompyuter grafikasi
Yuqorida aytib o’tilganidek, Y o’qi yo’nalishi bo’yicha dimetrik proyeksiyalash bilan 
o’lchamlar ikki barobar kamayadi. Shundan kelib chiqadigan bo’lsak, biz uzunlik bo’ylab 
X va Z segmentlari teng bo’lgan uzunlik va ushbu segmentning Y o’qi bo’ylab uzayamiz. 
Segmentlarning uchlarini birlashtirib biz uchburchakni qo’lga kiritamiz, uning yonlarida 
proeksiya tekisliklari bo’ylab dimetrik proyeksiyalar bo’yicha kesilgan yo’nalishlar ko’rsa-
tilgan (3.15-shakl).
3.16-shaklda kesilgan aksonometrik proyeksiyalarning namunalari keltirilgan.
Shakllarni suratga olishda ob’ektlarning.Tasvirlarini amalga oshirishni soddalashtirish 
uchun ko’pincha texnik shakllardan foydalaniladi (3.17-shakl).
Texnik chizilgan - ko’zga nisbatan mutanosiblikka rioya qilib, aksonometrik proektoriya 
qoidalariga muvofiq qo’l bilan tayyorlangan ob’ekt tasviridir.
Qachon aksning texnik shakllari aksonometrik proyeksiyada bo’lgani kabi joylashtirila
-
di, o’lchamlar bu o’qlar bo’ylab yoki ularga parallel qo’yiladi. Texnik shakl chizish paytida 
soddalashtirishga ruxsat beriladi. Texnik shakl chizish qulay tarzda kafesdagi varaqlarda 
amalga oshiriladi. Shakllar yuzasida soyalarni va chiziqlarni ko’rsatishga ruxsat beriladi

---

51
Muhandislik va kompyuter grafikasi
Soya yorug’ining nurlari chap tomonning yuqorisidan kelayotganga o’xshaydi. Pastki 
o’ng tomon yoritilmagan deb hisoblanadi. Yoritilgan sirt bir-biridan bir necha masofada 
nozik chiziqlar bilan ko’rsatilgan, yoritilmagan qism bir-biriga yaqin bo’lgan nozik chiziqlar 
bilan ko’rsatiladi.
Yoritish chiziqlarining yo’nalishlari mahsulotning shakliga bog’liq. Misol uchun, konus
-
ning yuqoridan pastga cho’zilgan satrlari mavjud; silindrda - lateral yuzada shakllanadi. 
Ba’zi hollarda yoritilgan qism oq bo’lib qoladi, faqat shaklning soyali qismi chiziladi.