Oddiy differensial tenglamalardan misollar, masalalar va topshiriqlar


II.8. Tenglamalarni parametr kiritish usuli bilan yechish



Download 7,51 Mb.
Pdf ko'rish
bet37/97
Sana28.06.2022
Hajmi7,51 Mb.
#716060
1   ...   33   34   35   36   37   38   39   40   ...   97
Bog'liq
ODTdan misollar, masalalar va topshiriqlar, Dilmurodov N

II.8. Tenglamalarni parametr kiritish usuli bilan yechish. 
Ba’zi differensial tenglamalarni parametr kiritish yordamida yechish 
mumkin bo‘ladi. Bu usul bilan misollarda tanishamiz.
Misol 10.
Ushbu
2
0
y
xy
y




 
 
tenglamani quyidagichs parametr kiritib yechish mumkin. 


126 

y
t
 
deylik. 
x
va 
y
larni 
t
parametrning funksiyasi sifatida 
topamiz. Berilgan tenglamadan 
2
y
xt
t
  
ni hosil qilamiz. ( )
d y
y dx
tdx




bo‘lganligi uchun 
2
(
)
d xt
t
tdx


,
2
xdt
tdx
tdt
tdx



, (
2 )
0
x
t dt



Oxirgi tenglikdan ikki imkoniyatni topamiz: 
2
x
t

yoki 
1
t
c


Birinchi 
imkoniyat. 
2
2
2
.
x
t
y
xt
t
t



  
Bundan 
2
3
2
(2 )
( )
3
dy
y dx t d
t
d t




va 
3
1
2
3
y
t
c


. Demak, parametrik yechim 
3
1
2
2 ,
3
x
t y
t
c









, oshkor ko‘rinishi esa 
3
1
12
x
y
c



Endi ikkinchi imkoniyatni qaraymiz.
2
2
2
2
1
1
1
1
1
2
2
x
t
c
y
xt
t
xc
c
y
c
c x c

    
  



Javob:
3
1
12
x
y
c



2
2
1
1
2
2
c
y
x
c x
c



.

Misol 11.
Ushbu
ln
1
y
y
y





tenglamani ham parametr kiritish usuli bilan yechish mumkin. 

y
t
 
deymiz va 
x
va 
y
larni 
t
parametrning funksiyasi sifatida 
topamiz. Berilgan tenglamadan 
1
1 ln
y
t
 

. Demak,
1
1
( )
ln
1 ln
d y
y dx
dt
dx
x
t
t
c
t





 



2
2
1
2
ln
( ln
) ( ln
)
2
4
t
t
t
dy
y dx
td t
t
c
t
t
t dt
y
c






 
 

Endi parametrik ko‘rinishdagi yechimni yozamiz. 
Javob:
2
2
1
2
ln
ln
,
2
4
t
t
t
x
t
t
c y
c











.

II.9. Koshi masalalarini yechish. 
Agar berilgan tenglamaning umumiy yechimi topilsa, shu tenglama 
uchun qo‘yilgan Koshi masalasini yechish muammo tug‘dirmaydi.
Ba’zi hollarda Koshi masalalarini yechish jarayonida boshlang‘ich 
shartlardan foydalanib, yozuvlarni qisqartirish mumkin.
Misol 12.
Koshi masalasini yeching
2
3
2
0, (1) 1 ,
(1)
1
yy
y
y
y
y








 



127 
Berilgan 
differensial 
tenglama 
avtonom 
bo‘lgani 
uchun 
/
,
( )
p
y
dy dx p
p y




, deymiz. U holda 
dp
y
p
dy
 
va tenglama quyidagi 
ko‘rinishga keladi: 
2
3
2
0
dp
y
p
p
p
dy




Boshlang‘ich shartga ko‘ra 
1
1 ( 0; 2)
y
p

  
. Demak, oxirgi tenglamadan
(2
)
dp
dy
p
p
y


munosabat hosil bo‘ladi. Bu tenglikni 
1
y

dan 
y
y

gacha integrallaymiz. 
Bunda (1)
1
p
 
ekanligini hisobga olib, topamiz: 
1
1
(2
)
p
y
dp
dy
p
p
y






1
1
ln
ln
ln
2
2
3
p
y
p









,
2
2
3
p
y
p



Belgilashga ko‘ra 
/
p
y
dy dx



. Demak, 
2
2
3
y
y
y


 

2
3
2
y
y
y


 



3
2
x
y
y

 



 
 

Oxirgi tenglikni 
1
x

dan 
x
x

gacha integrallaymiz. Boshlang‘ich shartni 
hisobga olib, quyidagilarni topamiz: 


2
1
1
3
3
2
,
2
2 ,
2(
1)
3
0
y y
x x
x
y
x
y
x
y
y
x
y
y
y







 


 

Bu kvadrat tenglamani 
(1) 1
y

boshlang‘ih shartga ko‘ra yechib, yechim 
2
1
2
2
y
x
x
x
  


ko‘rinishda bo‘lishini topamiz. 
Javob:
2
1
2
2
y
x
x
x
  


.

Masalalar 
Boshlang‘ich masalalarga yechimning mavjudlik va yagonalik 
teoremasini qo‘llang (
1

4
): 
1.
3
cos
, (0) 1,
(0)
1
x
y
xy
y
e y y
y






 

2.
3
1 2
1
y
xy
xy



 

, (1) 1
y


(1)
0
y
 

(1)
0
y



3.
2
sin
ln(
1)
1
x
y
xyy
x
y







, (0)
1,
(0) 1
y
y

 


4.
2
cos
2
,
(0)
2,
(0) 1,
(0)
0
y
x
y
y
xy
y
y
y
y





 


 



Differensial tenglamalarni yeching (

– 
23
):
5.
1.
xy
y






128 
6.
tg
y
x
y



.
 
7.
3
4
4
1
y y
y
 

.
 
8.
3
2cos sin
0
y
y
y
 

.
 
9.
2
3
0
y y
y
 



.
 
10.
2
2
2
12
0
yy
y
x y





.
 
11.
2
3
yy
y
y




.
 
12.
2
3
3
3
2
cos
y y
yy y
y
y
x

 




.
 
13.
2
(
1)
x
yy
y
yy






.
 
14.
2
(ln
1)
0
xyy
x
x
y
yy







.
 
15.
2
2
(
)
2
x
y
yy
xy
y





.
 
16.
3
2
(2
3
)
0
x y
y
y
x





.
 
17.
3
2
(
)
0
x y
y
xy





.
 
18.
4
2
(
)
0
x y
y
xy





.
 
19.
4
2
(
)
0
x y
y
xy





.
 
20.
2
2
2
y
x y
xy





.
 
21.
2
2
xy
y
x y


 
.
 
22.
2
2
yy
y
y




.
 
23.
2
3
sin
cos
y
yy
yy
x
y
x






.
 
Koshi masalalarini yeching (
24 
– 
27
): 
24.
2
3
0, (1) 1 ,
(1)
1
yy
y
y
y
y








 

25.
3
2
2
0 , (1) 1,
(1)
2
xyy
x y
yy
y
y










26.
2
2
0, (0) 1 ,
(0)
1
yy
y y
y
y
y








 

27.
2
2
tg
2
sin 2
0, (0)
0 ,
(0)
1
y
y
y
y
y
y
y








 

 
Mustaqil ish № 9 topshiriqlari: 
I. 
Koshi masalasiga yechimning mavjudlik va yagonalik teoremasini 
qo‘llang. 
1. 
ln
2 ,
(0) 1, (0)
2,
(0)
0.
y
y
y
x
y
y
y


 









 
2. 
2ln
,
(1)
2, (1)
.
y
y
xy
y
y
e










 
3. 
2
2
,
2
(0) 1,
(0) 1.
x
y
y
y
y
y
y
y

  
 









 
4. 
2
5
1
,
(1)
0,
(1)
0,
(1) 1.
y
y
xy
y
y
y
 


 








 
5. 
2
2
1
,
(0)
1,
(0)
1.
y
xy
y
y
y
    





 


Download 7,51 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   33   34   35   36   37   38   39   40   ...   97




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish