|
“Ha-Yoʻq”
oʻyini orqali ogʻzaki bajariladi. Oʻqituvchi savol beradi
oʻquvchilar faqat
”Ha”
yoki
”Yoʻq”
deb javob beradilar.
Masalan- 90 bilan 50 ning ayirmasi 40 dan kattami?
38 bilan 20 ning yigʻindisi 70 dan kattami?
57 bilan 3 ning yigʻindisi 70 dan kichikmi?
60 bilan 40 ning yigʻinisi 50 dan kichikmi?
48 bilan 2 ning yigʻindisi 30 dan kichikmi?
53 bilan 7 ning yigʻindisi 60 ga tengmi?
147
Yuqoridagi
“Ha-Yoʻq”
oʻyinidan 12, 18-darslarining 5-topshirigida, 27-
darsning 4-topshirigʻida qoʻllash tavsiya etiladi.
(T)
mavzuni mustahkamlash va olingan bilimlarni baholash uchun ekran
orqali test topshirigʻi bajariladi.
V. Uyga vazifa berish
VI. Darsni yakunlash
Uyga vazifa 6-masala va 7-misol. Masala tahlil qilib tushuntiriladi. Faol
oʻquvchilar ragʻbatlantirilib baholanadi.
Savol va topshiriqlar
1. Boshlang‗ich sinflar dasturida algebra materiallarini о‗rgatishda axborot
texnologiyalaridan foydalanishning ahamiyatini tushuntiring?
2. Sonli ifodalarning qiymatini topishga doir misol va masalalar еchishga
о‗rgatishga doir kо‗rgazmali qurollar tayyorlang.
2.
Geometrik
materiallarni
о‗rgatishda axborot texnologiyalaridan
foydalanishning о‗ziga xos xususiyatlari sanab о‗ting.
14-§. SODDA VA MURAKKAB MASALALARNI YECHISHDA
AXBOROT TEXNOLOGIYALARIDAN FOYDALANISH.
Tayanch sо‘z va iboralar:
sodda masalalar, murakkab masallar, axborot
texnologiyalari, masalarni taqdim qilish, grafik modellar.
Hozirgi kunda zamonaviy axborot texnologiyalaridan keng miqyosda
foydalanilmoqda. Bu imkoniyatlardan matematika darslarida matnli berilgan
masalalarni еchishda ham foydalanish mumkin. Bunda rangli, tasvirli harakatlar
hamda ovoz yordamida izohlanishi, masalani еchish jarayoni tasvirlanib borilishi
oʻquvchilar tasavvurlarini kengaytirishda muhim ahamiyat kasb etadi. Matematik
masalaning sharti, ya‘ni matni ekranda beriladi va shunga mos ravishda tasvirlar
paydo boʻladi. Shartning qoʻyilishi orqali matematik model tuziladi. Masalaning
berilishiga bog‗liq holda hamda tuzilgan matematik model asosida noma‘lum
148
belgilanib, uning еchilishi, shunga mos holda harakatlar ham namoyon boʻlib
boradi va еchim topiladi.
Boshlang‗ich sinf о‘quvchilari maktabga borgan kunlarining ilk matematika
darslaridan boshlab matematik masalalar bilan uchrashadilar. Birinchi sinf
oʻquvchilari bilan qilinadigan dastlabki suhbatlarning birida oʻqituvchi oʻquvchi
qanday hayotiy tajriba va bilimga ega ekanini aniqlash maqsadida eng sodda
masalaga murojaat qiladi.
Matematik masalalar oʻquvchilarga matematik tushunchalarni toʻg‗ri
shakllantirishga, uni oʻrab turgan muhitning oʻzaro aloqadorligining turli
tomonlarini chuqurroq aniqlashga yordam beradi, oʻrganilayotgan nazariy
qoidalarni qoʻllash, kuzatilayotgan hodisalarda har xil sonli bog‗lanishlarni
oʻrnatish imkonini beradi. Shu bilan birga masalalar еchish bola tafakkurining
rivojlanishiga yordam beradi.
Masala
- (arabcha –soʻroq, savol, muommo, iltimos) ma‘lum sonlar va
tegishli munosabatlar asosida noma‘lum sonlarni topish haqidagi matematik
masala.
Masala tushunchasini tor ma‘noda qarab, unda quyidagi tarkibiy elementlarni
ajratish mumkin:
a) masalaning sharti
b) masalaning savoli
Shunday qilib, har qanday arifmetik masalada noma‘lum (izlanayotgan) son
(yoki bir nechta izlanayotgan son) va berilgan sonlar (ular ikkitadan kam
boʻlmasligi kerak) dan iborat elementlar albatta boʻlishi kerak ekan.
Shart va savol — masalaning asosiy elementlaridir. Sonli (yoki harfiy)
ma‘lumotlar masala shartida beriladi. Izlanayotgan miqdor har doim masala
savoliga kirgan boʻladi. Ammo ba‘zi hollarda masala shunday ifodalangan boʻlishi
mumkinki, unda savol shartning bir qismini oladi yoki butun masala savol shaklida
bayon qilinadi.
149
Masalalarni turli usullarda taqdim etish oʻquvchilarning masalar ustida ishlash
koʻnikmalarini rivojlantirib boradi. Bunda masala turli koʻrinishlarda axborot
texnologiyalarining imkoniyatlaridan kelib chiqib taqdim etilishi oʻquvchilar
tassavvur va tushunchalarini rivojlantiradi.
1. Masalan, matnli masalalarning asosiy xususiyati shundaki masalani еchish
har doim uning sharti va unga qoʻyilgan savol bilan tanishishdan boshlanadi.
Bolalar еtarlicha tez oʻqishni oʻrganib olgunlariga qadar masala sharti va unga
qoʻyilgan savolni oʻqituvchi gapirib beradi yoki oʻqib beradi. Yoki ovozli
videoilovalar, audioilovalar yoki animatsion roliklar orqali namoyish qilish
mumkin. Ammo bolalar tez oʻqish malakasini egallab olganlaridan keyin masalani
oʻquvchilar oʻzlari oʻqiydilar. Masalan:
―Birinchi bino qurilishi uchun 160 kg, ikkinchi bino qurilishi uchun undan 40
kg kam mix joʻnatildi. Dastlab omborda 300 kg mix boʻlgan boʻlsa, qurilishga
joʻnatilganidan soʻng necha kilogramm mix qoldi?‖
2. Ma‘lumki darsliklarda qisqa koʻrinishdagi masalan nisbatan kam beriladi.
Masala qisqa yozuv koʻrinishida slaytlar yordamida oʻquvchilarning masala sharti
va unig qisqa koʻrinishi oʻrtasidagi boʻg‗lanishni anglab еtishlariga yordam beradi.
Masalan:
Qisqa yozuv boʻyicha masala tuzing va еching:
Bor edi — 80 ta muzqaymoq.
Tushgacha sotildi — ?, choragi.
Tushdan keyin sotildi — ?, yarmi.
Jami sotildi — ? ta.
Ma‘lumki tasvirlar oʻquvchilarga masala mazmunini tez anglab еtishga va
xotirada yaxshi saqlab qolishiga yordam beradi. Shuning uchun rasm, jadval,
chizma, diagramma va hakozolar koʻrinishida masalarni axborot texnologiyari
imkoniyatlari yordamida dars va darsdan tashqari mashg‗ulotlar uchun berib borish
zarur. Masalan:
3. Rasm asosida masala tuzing va еching:
150
4. Jadval asosida masala tuzing:
5. Chizma asosida masala tuzing va еching:
6. Diagramma asosida masala tuzing:
Qaysi og‗ir – ? 32 ta karammi, 11 ta tarvuzmi yoki 8 ta qovoqmi?
Grafik modellardan sodda masalalarni еchishda ham, murakkab masalalarni
еchishda ham qoʻllanish mumkin. Syujetli masalalarni videoilovalar yordamida
taqdim etilishi jarayyonning borishi haqida oʻquchilarda tushunchani hosil qilishga
yordam beradi.
Do'stlaringiz bilan baham: | 
