16-mavzu: Guruhlar dinamikasi va rahbarlik. Reja: Guruhlar turlari va ular samarasiga ta’sir etuvchi omillar

 
2. Noformal tashkilotlarni boshqarish va Xomans modeli. 
Noformal tashkilotlar
- bu aniq bir maqsadga erishish yo’lida o’zaro regulyar harakat 
qiluvchi odamlardir. Ularning rivojlanishi formal tashkilotlarda sodir bo’ladigan ijtimoiy o’zaro 
harakatiga asoslangan. Boshqaruvchilar noformal tashkilotlar formal tashkilotlar bilan o’zaro 
dinamik ta’sirdaligini tushunishi juda muhimdir. Noformal tashkilotlarning tashkili va bu faktorga 
ahamiyat bergan insonlardan biri Djordj Xomansdir, Xomans modelida faoliyat turlari deganda 
insonlar tomonidan bajariladigan vazifalar tushuniladi. 
58–chizma. Xomans modeli. 
 
Bu vazifalarni bajarish jarayonida odamlar o’zaro aloqada bo’ladi, bu esa xissiyotlarni 
(yaxshimi yoki yomonmi) yuzaga kelishiga sabab bo’ladi va bir-biriga hamda boshliqqa bo’lgan 
munosabatni belgilaydi. Bu xissiyotlar odamlarning kelajakda o’z faoliyatlarini qanday amalga 
oshirish va bir-biri bilan qanday ish olib borishga ta’sir ko’rsatadi. 
Model, boshqaruv jarayonida noformal tashkilotlar yuzaga kelishini namoyish qilish bilan 
birga, bu noformal tashkilotni boshqarish qanchalik zarurligini ko’rsatadi. Guruhlar xissiyotlari 
vazifalari va o’zaro birlikka ta’sir ko’rsatar ekan, shuningdek, ular formal tashkilotning 
samaradorligiga ham ta’sir o’tazadi. Shuning uchun formal guruh boshqaruv hohishi balan yuzaga 
kelmagan bo’lsa ham u o’zining maqsadlariga erishishi uchun uni doimo samarali boshqarib turish 
zarur. Demak korxonani samaradorlikka erishtiradigan inson bu tashkilot rahbaridir. 
Emotsiya
O’zaro ta’sir
Faoliyat 

---

3. Tashkilotga rahbarlik qilish. 
Tashkilot rahbari - bu bir vaqtning o’zida ham yo’lboshchi ham o’z xodimlarini samarali 
boshqaradigan shaxsdir. Uning maqsadi - boshqalarga shunday ta’sir o’tkazishki, bu ta’sir ostida 
ular tashkilot topshirgan vazifalarni bajarishsin. 
Korxonalarda tashkilotchi va tarbiyachi bo’lish har qanday kishining ham qo’lidan 
kelavermaydi. Chunki bu ishlar o’ta murakkab va mas’uliyatli ish bo’lib, kishining alohida hulq-
atvoriga ega bo’lishi so’ngra uni doimiy ravishda takomillashtirish va rivojlantirishni talab qiladi. 
Ma’lumki uyushtirishning yaxshi bilmagan rahbar xodimdan foydalanish maqsadga muvofiq 
bo’lmay, ishlab chiqarish uchun zararlidir. Ishlab chiqarish jamoasining raxbari amalda o’zining 
tashkilotchilik qobiliyatini ko’rsata olgandagina tashkilotchilik rolini muvaffaqiyatli bajarishi 
mumkin. Buning uchun rahbar o’z ishining oldindan tuzilgan shaxsiy rejaga asosan olib borishi 
zarur. 
Shaxsiy rejasiz rahbarlar jamoasi oldiga qo’yilgan vazifani muvaffaqiyatli bajara olmasligi 
amaliyotda ko’rinib turibdi. Masalan, shaxsiy rejasiz ishlagan rahbar ertalab ishga kelganda 
korxona, tsex uchastkasidagi ishchining ishini qanday darajada uyushtirganligini tekshirib chiqish u 
yoqda tursin, o’z ishini nimadan boshlashni, qanday uyushtirishni ham bilmaydi. Zarur va tezda xal 
qilinishi lozim bo’lgan muammolar chetda qoladi. Bunday usulda ishlash mas’uliyatsizlikka olib 
keladi. Natijada berilgan topshiriq vaqtida bajarilmaydi. Tajribali rahbar, xodimlar esa o’z ishini 
doimiy ravishda shaxsiy rejaga asosan olib boradilar. Chunki, ular shaxsiy rejani ishlab chiqarishni 
yuqori darajada uyushtirish manbai deb qaraydilar. 
Yaxshi rahbar birinchi o’rinda yaxshigina tashkilotchi bo’lishi kerak. Yaxshi tashkilotchining 
muhim sifatlaridan biri, uning ishchilarga, ularning tajribasiga, qobiliyatiga, shaxsiy xislatlarini 
hisobga olgan holda mehnatni taqsimlaydi. Zero, xech qachon ishchiga topshiriqni uning 
imkoniyatidan yuqori darajali qilib berish kerak emas, aks holda berilgan topshiriq qanchalik 
murakkab bo’lmasin, lekin bajariladigan bo’lishi shart. Shundagina bajaruvchi u ishni bajarish 
uchun bor kuchini va vujudini safarbar etadi. Ishchilarga vazifalarni to’g’ri taqsimlash, ularga 
ishonch bildirish ularning ko’nglini ko’taradi va kuchiga kuch qo’shadi.
Talabchanlik, berilgan topshiriqning o’z vaqtida nazorat qilish ham tashkilotchining muhim 
sifatlari jumlasiga kiradi. 
Rahbar avvalo o’ziga nisbatan talabchan bo’lishi va boshqalarga namuna ko’rsatishi lozim. 
Rahbarning muhim xususiyatlaridan biri bu insonlarga ta’sir eta olish qobiliyati. 
Ta’sir etish - bu bir individni o’z hulqi bilan boshqa bir individning xulqiga, munosabatiga, 
xissiyotiga va boshqalarga o’zgarish kiritishdir. Bir shaxsning boshqasiga ta’sir etishi asosiy 
konkret vositalari turli xil bo’lishi mumkin: iltimosdan boshlanib to kuch ishlatib zo’rlik bo’lib 
ishdan bo’shatilish xavfi bo’lishi mumkin. 
Ta’sir qilishni yana samaraliroq qilish uchun boshqaruvchi xokimiyatni rivojlantirishi va 
qo’llashi kerak.