7-mavzu. Estetika nazariyasi Reja

 
Estetika predmeti:
1. Tabiatda, jamiyatda, san`atda go`zallik mavjudligining barcha shakllari; 
2. Inson tomonidan go`zallikni hissiy idrok va mushohada qilishning barcha shakllari; 
3. Go`zallik qonunlariga mos ijodning barcha shakllari. 
Estetika - bu gumanitar bilimlarning turli sohalari bilan chambarchas bog`liq bo`lgan 
falsafiy fan. 
Birinchidan, biz axloq va estetika kabi ijtimoiy hayotning spetsifik sohalari, 
shuningdek, ularni baholash shakllari o`rtasidagi o`zaro bog`liqlikni ta`kidlashimiz 
mumkin. Ushbu o`zaro munosabatlar san`atning tarixiy rivojlanishining asosiy 
qonunlaridan biri bo`lib, uning ijtimoiy funktsiyasi va ma`nosini belgilaydi va 
ifodalaydi. 
Axloq va estetika jamiyatning ma`naviy hayoti hodisalarida, shaxsning xatti-
harakatlari va xulq-atvorida namoyon bo`ladi. 
Har qanday ijtimoiy hodisa, xatti-
harakat yoki motiv bir vaqtning o`zida, bir tomondan, go`zal yoki xunuk, boshqa 
tomondan - yaxshi va yomon deb baholanishi mumkin
. Voqelikning yakka olingan 
«estetik xususiyatlari» mavjud emasligi kabi axloqning maxsus, predmetli-
alohidalangan «omili» ham mavjud emas.
Axloqiy va estetik qadriyat - bu insonning ijtimoiy mavjudot sifatida umumbashariy 
ehtiyojlari, qobiliyatlari va maqsadlarining, ya`ni inson faoliyati va bilishining har 
qanday sohasida - mehnatda va maishiy hayotda, fan va siyosatda, san`at va xulq-
atvorda amalga oshiriladigan axloqiy va estetik ongida aks etishidir. 
Estetik baho insonning ma`naviy va jismoniy imkoniyatlarini, ijodiy qobiliyatlarini 
baholash sifatida inson hayotining har qanday sohasiga, shu jumladan axloqiy-etik 
sohasiga nisbatan ham qo`llaniladi. O`z navbatida, axloqiylik nafosatlilik sifatida 
namoyon bo`lish uchun zarur shartlarni o`z ichiga oladi. Bu axloqning inklyuzivligidan 
kelib chiqadi. 
Biroq, jamoat hayotida, insoniy xatti-harakatlarda, san`atda axloqiylik va 
nafosatlilikning bir-biriga mos kelmas holatlari ham mavjud. Bu odamlarning xatti-
harakatlarining shakli va mazmuni o`rtasidagi nomutanosiblikda namoyon bo`ladi. U 
yoki bu harakatning axloqiy ahamiyatini ijobiy baholagan holda, biz ba`zan ongli 
ravishda uning namoyon bo`lish shaklini e`tiborsiz qoldiramiz yoki aksincha. Masalan, 
odob-axloq qoidalariga rioya qilish nuqtai nazaridan odamning xulq-atvorini ijobiy 
tavsiflagan holda, biz uning axloqiy rivojlanish darajasiga e`tibor qaratmaymiz. 
Badiiy ijod sohasida axloqiylik va nafosatlilikning birligi g`oyasi san`at va axloqning 
o`zaro bog`liqligida amalga oshiriladi. Gertsen haqli ravishda san`atni "axloqning 
estetik maktabi" deb nomladi. Bu axloqiy muammolarni anglashning o`ziga xos 
usulidir. Asarning mavzusini muallif tomonidan badiiy tahlil qilish va ochib berish 
axloqiy va estetik baholarning ma`lum birligi asosida amalga oshiriladi, shuning uchun 
estetikaning quyidagi asosiy vazifalarini ta`kidlash mumkin: 
1) inson tomonidan voqelikni estetik bilish jarayonini o`rganish; 
2) ijtimoiy hayotning va inson xulq-atvorining turli xil hodisalarini estetik baholashni 
ishlab chiqish; 
3) inson tomonidan dunyoning badiiy o`zlashtirish qonunlarini, badiiy ijod qonunlarini 
bilish;
4) dunyoni yaxlit o`zlashtirish, tabiatda, jamiyatda, san`atda go`zallikning 
mavjudligining barcha shakllarini o`zlashtirish;; 
5) inson va jamiyatning estetik ongini shakllantirish. 

---

Nafosatlilik jamiyat hayotining alohida sohasi sifatida o`ta murakkab va ko`p 
bosqichli hodisadir. Axloq tuzilishi kabi, estetikaning tuzilishi ham uchta tarkibiy 
komponentni o`z ichiga oladi: 
1. estetik ong; 
2. estetik faoliyat; 
3. estetik munosabatlar.