Islomov Nurali Raxmatovich
4
Kirish
Xalq taʼlimi — mamlakatda tarbiyaviy, oʻquv va madaniymaʼrifiy muassasa va
tadbirlar tizimi hamda ularni boshqarish organlari. Xalq taʼlimi tushunchasi 20-
asrning 80-yillarida oʻzbek tili leksikasidan oʻrin oldi. Ungacha "xalq maorifi"
atamasi qoʻllanilgan boʻlib, u kishilarning bilimi va ongini oshirish, umumiy
saviyasini koʻtarishga qaratilgan taʼlimtarbiya tarzida, nisbatan torroq maʼnoda
qoʻllanilgan. "Xalq taʼlimi" atamasi ilmfan yoki kasb-hunar sohalari boʻyicha
egallanishi zarur boʻlgan maʼlumot va koʻnikmalar majmuini, taʼlimtarbiya,
axloqodob, koʻrsatma, bilim, koʻnikma va malakalarni shakllantirish, yoʻlyoʻriq
oʻrgatish tushunchalarini kamrab oladi. Bu atama zamirida mamlakat fuqarolarini
nafaqat maʼrifatli, savodli qilish, balki ularga taʼlimtarbiya berish, kasb-hunarga
yoʻnaltirish, ularda bilim, koʻnikma va malakalarni shakllantirish jarayoni ham
qamrab olinadi. Davlat taʼlim standartlariga muvofiq taʼlim dasturlarini amalga
oshiruvchi davlat va nodavlat taʼlim muassasalari, taʼlim tizimining faoliyat
koʻrsatishi hamda rivojlanishini taʼminlash uchun zarur boʻlgan tadqiqot ishlarini
bajaruvchi ilmiypedagogik muassasalar, taʼlim sohasidagi davlat boshqaruv organlari
hamda ularga karashli korxona, muassasa, tashkilotlarni oʻz ichiga kamrab oladi.
Oʻzbekistonda Xalq taʼlimining bosh maqsadi — maʼnaviy barkamol avlodni
tarbiyalashdan iborat boʻlib, u insonparvarlik va demokratik xarakter kasb etadi.
OʻzR ning 1997 y. 29 avg .da qabul qilingan "Taʼlim toʻgʻrisida"gi qonuni va Kadrlar
tayyorlash milliy dasturi Xalq taʼlimi tizimining barcha yoʻnalishlarini
takomillashtirish va rivojlantirish uchun keng imkoniyatlar ochib berdi. Qonun va
dasturda kadrlar tayyorlash milliy modelining asosiy tarkibiy qismlari, jumladan,
uzluksiz taʼlim taʼriflanib, uning asosiy vazifasi belgilab berilgan. Xalq taʼlimi
maktabgacha taʼlim, umumiy urta taʼlim, oʻrta maxsus, kasb-hunar taʼlimi, oliy
taʼlim, oliy oʻquv yurtidan keyingi taʼlim, kadrlar malakasini oshirish va ularni qayta
tayyorlash, maktabdan tashqari taʼlim turlarini kamrab oladi.
Koʻp mamlakatlarda Xalq taʼlimining asosiy tizimi boshlangich taʼlim hisoblanadi va
u 4 yildan 9 yilgacha davom etadi. Oʻzbekistonda Xalq taʼlimining dastlabki bosqichi
maktabgacha taʼlim xisoblanadi. Maktabgacha taʼlim bola shaxsini ruhan va
Islomov Nurali Raxmatovich
5
jismonan sogʻlom, yetuk tarzda, maktabda oʻqishga tayyor holda shakllantirishni
nazarda tutadi. Boshlangʻich taʼlimning 1-sinfiga bolalar 7 yoshdan qabul qilinadi.
Xalq taʼlimining umumiy taʼlim bosqichida ham bilimlar davlat taʼlim standartlarida
belgilangan hajmda beriladi. Umumiy oʻrta taʼlimda oʻquvchilarning mustaqil
fikrlashi, tashabbuskorlik va tashkilotchilik qobiliyati rivojlantiriladi, ularning
tafakkur va faoliyatidagi erkinligi, mustaqilligi taʼminlanadi. Xalq taʼlimining oliy
taʼlim bosqichi yuqori malakali mutaxassislar tayyorlashni taʼminlaydi. Oliy taʼlim
universitet, oʻquv akademiyasi,institutlar negizida amalga oshiriladi. Oliy taʼlim olish
ixtiyoriy bo’lib, taʼlim muddati kamida 4 yildan iborat boʻlgan bakalavriat hamda
oʻqish muddati kamida 2 yildan iborat boʻlgan magistratura boskichida amalga
oshiriladi. Oliy oʻquv yurtidan keyingi taʼlim jamiyatning yuqori malakali ilmiy va
ilmiy pedagogik kadrlarga boʻlgan ehtiyojini taʼminlashga qaratilgan taʼlim turi
hisoblanadi. U oliy oʻquv yurti va institutlarida aspirantura, doktorantura, mustaqil
tadqiqotchilik shaklida amalga oshiriladi. Xalq taʼlimining kadrlar malakasini
oshirish va ularni qayta tayyorlash turi mutaxassislarning kasb bilimlari va
koʻnikmalarini chuqurlashtirish hamda yangilashni nazarda tutadi. Xalq taʼlimining
maktabdan tashqari taʼlim turida bolalar va oʻsmirlarning yakka tartibdagi qiziqish va
ehtiyojlarini qondirish, ularning boʻsh vaqgi va dam olishini maqsadga muvofiq
ravishda tashkil etish uchun davlat organlari, jamoat tashkilotlari tomonidan madaniy
estetik, ilmiy, texnikaviy, sport kabi yoʻnalishlarda makgabdan tashqari davlat va
nodavlat taʼlim muassasalarini tashkil etish nazarda tutiladi.
Do'stlaringiz bilan baham: 
