P islomov toshkent 2017 O‘quv qo‘llanma

2.10. Fazofiy masalalarni modellash 
Model –bu bevosita kuzatish mumkin bo’lmagan ob’yektlar, 
jarayonlar yoki hodisalarni tavsiflashning matematik yoki vizual usulidir. 
Modellar bizga atrofimizdagi voqelikni soddalashtirilgan ifodalashga 
erishish uchun kerak. Oldingi bobda aytilganidek, GATda bunga voqelikni 
kartaning qatlamlar to’plami va ular o’rtasidagi bog`lanishlar orqali 
ifodalash yo’li bilan erishiladi, 2.27-rasm. 
Nuqtaliy ob’ektlar
Chiziqli ob’ektlar
Maydonli ob’ektlar
Balandlik asoslari
Real ko`rinish
2.27-rasm. Karta qatlamlari. 
Atrof dunyoga adekvat fazoviy modelni yaratish uchun fazoviy tahlil 
vositalaridan foydalaniladi. Fazoviy modellash – bu harbir joy uchun 
fazoviy masalalarni yechish uchun qo’llaniladigan turli qatlamlarning 
tavsiflarini tahlil qilish jarayonidir. Odatda GAT tanlangan qatlamlarga 
to’g`ri burchakli yacheykalarli to’r tushiradi, u grid (ingl. grid – panjara, 
to’r) deb ataladi. Har bir yacheyka muyyan o’rnashish joyini ifodalaydi va 
kartaning har bir qatlami uchun ma’lum qiymatga ega bo’ladi. Turli 

---

76 
qatlamlar uchun yacheykalar har bir o’rnashuv joyini turli atributlar bilan 
tavsiflagan holda bir-birining ustiga qo’yiladi. 
Aksariyat fazoviy modellar optimal o’rnashish joyini qidirishni o’z 
ichiga oladi. Bu, masalan, uchastkalarni tanlash modellari yoki yaroqlilik 
modellaridir. Ularning maqsadi gibrid qishloq xo’jalik ekinlarini etishtirish, 
neft qudug`ini burg`ulash, bolalar bog`chasi qurish uchun eng to’g`ri 
keladigan joyni belgilashdir. Ma’lumotlarga qo’yiladigan shkalalar va 
talablar ancha farqli bo’lishiga qaramasdan, bu kabi masalalarni yechish 
usullari o’xshashdir. 
Faraz qilaylikki, bizga yangi mazain qurish uchun optimal joy tanlash 
zarur. Bu masalani hal qilish uchun yaroqlilik modelini yaratish kerak. 
Modelning bunday tipida tavsiflar ularning yaroqliligi bo’yicha baholanadi, 
so’ngra har bir joy uchun barcha o’zgaruvchan kattaliklarni hisobga 
oluvchi kompleks yaroqlilik kartasini yaratish uchun kombinastiyalanadi. 
Bunday masalani yechish jarayoni to’rtta bosqichga bo’linadi: 
1. Masalani ta’riflash 
2. Masalani tarkibiy qismlarga bo’lish 
3. Ob’yektlarga yaroqlilik qiymatlarini berish 
4. Masalani yechish 
Birinchi bosqich –