Farmon Ergashovich Nurboeyv, Shahlo Shavkatovna Tillоeva, Dilbar Baxriddinovna Raxmatova

Erkak va ayollar hamda turli yoshda tomir urishi 
Erkaklarda: ularda hayotiy kuch va ehtiyojning ko`pligi tufayli tomir urishi katta 
va kuchli bo`ladi, xotinlarga nisbatan sekin va siyrak bo`ladi, xotinlarda esa 
aksincha. Bolalarda tomir urishi ularning mizoji ho’l bo`lganligi uchun muloyim va 
tezroq bo`ladi, chunki ularda issiqlik kuchli bo`ladi, bolalar gavdasida dudli bug’ 
ko`p bo`ladi va gavdani yangilab turadi va salqinlatish va bug’ni chiqarish uchun tez 
uradi. O`rta yoshli odamlarda hayotiy kuchning zaifligi tufayli tomir urishi hajmi 
kichik, sun`iy hajmi ehtiyoji yo’qligi sababli tezlik ham kam bo`ladi. Yoshi 
ulg’aygan odamlarda tomir urishi siyrak, sekin, kichik, ba`zan tabiiy bo`lmagan yot 
suyuqlik tufayli yumshoq bo`ladi.
Issiq mizoj - so’nishga muhtojlik bo`lib - tomir urishi katta 

---

89 
Sovuq mizoj - tomir urishi kam, sekin, siyrak 
Ho’l mizoj - tomir urishi to`lqinsimon va keng bo`ladi. 
Faslga ko`ra tomir urishining o`zgarishi: 
Bahorda tomir urishi har tomonlama mo`tadil kuchi ortiqcha. Yozda 
so`nishga ehtiyoj tufayli tez va ketma-ket bo`ladi. Qishda esa tomir urishi siyrak, 
sekin, zaif bo`ladi, chunki hayotiy ruh zaiflashadi. Kuzda esa notekis va zaif bo`ladi 
chunki araziy mizoj goh issiq, goh sovuqqa almashinib turadi. Kuz buzuvchi fasl 
bo`lib, issiqlik zaiflashadi va quruqlik kuchayadi. Fasllar orasida tomir urishi o’rab 
turgan faslga bog’liq bo`ladi. 
Uyqu vaqtida tomir urishi - uyqu vaqti va hazm qilish holatiga qaraladi. 
Uyqu boshida tomir urishi kichik va zaif, chunki bunda issiqlik harakati chuqurga va 
siqilishga yo`nalgan, bunda hazm qilish uchun ichkariga yo`nalgan bo`ladi. Ovqat 
uyqu vaqtida o`zlashtirilsa, unda tomir urishi yangitdan kuchayadi, chunki hayotiy
kuch ko`payadi va yuzaga chiqadi, o`zining boshlang’ich manbasiga chiqadi. 
Uyg’oqlikda tabiiy ravishda uyg’onsa tomir urishi asta sekin ko`payadi, 
kuchayadi. Agar biror sabab bilan uyg’otilsa tomir urishi tinib, keyin yana 
kuchayadi, katta, ketma-ket, qaltirash darajasida notekis bo`ladi, keyinchalik 
mo`tadillashadi. 
Jismoniy harakatda bosimda isssiqlikning ko`payishi tufayli tomir urishi 
katta, kuchli, 
tez, 
ketma-ket bo`ladi. 
Uzoq vaqt muttasil 
ishlaganda 
"chuvalchangsimon" bo`ladi. 
Og’riq o`zining kuchi va boshqaruvchi bo`lishi, uzoq muddatliligi bilan 
tomir urishini o`zgartiradi. Og’riq boshlanishida tomir urishi katta, tez-tez bo`ladi. 
Og’riq yana kuchaysa tomir urishi siyraklashadi va o`sishiga olib keladi. 
Ruhiy holatlarda, masalan, g’azablanganda: nafsoniy kuch qo`zg’aladi, 
tomir urishi katta, tez, ketma-ket, baland bo`ladi, agar g’azabga qo`rquv aralashmasa 
tomir urishi notekis bo`lmaydi.

---

90 
Qayg’uda: issiqlik kamayadi, chuqurga botadi, tomir urishi kichik, zaif, 
siyrak, sekinlashgan bo`ladi. Qo`rquvda esa to`satdan tomir urishi tez-tez, qaltiroqli, 
notekis, tartibsiz bo`lsa, aksincha davomli va sekin bo`ladigan qo`rquvda tomir 
urishi o`zgaradi.