II.9.4. Чизиқ ўлчаш асбоблари
Ипли даьномерлар.
Ипли масофа ўлчагич (дальномер) муҳандислик
геодезик ишларда энг кўп тарқалган, геодезик асбобларнинг кўриш
трубасидан (нивелир, теодолит, тахеометр ва ҳ.к.) фойдаланиб олиб
борилади. Масофа ўлчаниши керак бўлган нуқтага рейка қўйилиб, геодезик
асбобнинг обьективидаги дальномер иплар тўридаги пастки ва юқори
паралел чизиқларга тўғри келган рейкадаги сонлардан саноқлар олинади ва
қўйидаги ифодадан масофа ҳисобланади:
d=C*n
бу ерда,
С
– ипли дальномер коэффиценти, замонавий геодезик асбоблар
учун
С=100
деб қабул қилинади;
n
– иплар тўрининг пастки ва юқори
чизиқларига мос келган рейкадаги саноқлар фарқи.
9.4 -расм. Замонавий геодезик асбобларнинг кўриш
трубасининг обьективири кўриниши
Мустақил оптик дальномерлар.
Теодолитларга ўрнатилиб, ўлчашлар
олиб борувчи алоҳида мустақил оптик дальномерлар мавжуд бўлиб, улар
турлича аниқликда, турли оралиқ масофаларда ўлчайдиган ДН – 04, ДД – 3,
ДНР – 06, ДН – 10, ДД – 5, ДВ – 20, ДНТ ва ҳ.к. дальномер – насадкалар
туркумини ташкил қилади (9.4-расм). Дальномер – насадкалар махсус
адилакли икки томонли рейкалар билан таминланган бўлади.
Светодальномер ва радиодальномерлар.
Светодальномерлар ва
радиодальномерлар чизиқ узунлигини ўлчаш ҳавода маьлум шароитда қисқа
электро-магнит тўлқинларини бир хил тезликда тўғри чизиқ бўйлаб
тарқалишига асосланган (9.5-расм).
Амалиѐтда (1973 йил, Россия) юқори аниқликдаги СБ-6, СМ – 02, аниқ
СМ – 2 ва техник СМ – 5, Гиодометр 12 (АГА Швеция) турлари фойдаланиб
келинади (9.6-расм). Жадвалда светодальномерларнинг таснифи келтирилган.
39
9.5 -расм. Ички базали ДВ – 20 ва теодолит
трубасига ўрнатилган ДНТ дальномерлари
9.6 -расм. Светодальномер СМ – 5
Ушбу туркумга кирувчи узунликлари 10 км гача бўлган
полигонометирия ва зичлаш тўрларини барпо этишда қўлланаладиган Блеск
2СТ – 10 светодальномерини ҳам мавжуд (9.7-расм).
9.7 -расм. Блеск 2СТ – 10 светодальномери
Лазерли электрон дальномерлар (рулеткалар
)
. Геодезияда кичик (қўлда)
нур қайтарувчисиз ўлчаш ишларини олиб борувчи лазерли дальномерлар
(уларни лазерли рулеткалар деб юритилади) кенг қўлланиб келинмоқда Ушбу
дальномер рулеткаларда ўлчашлар бир киши билан штативга ўрнатмасдан
(айримларини штативга ўрнатиб) ҳам олиб бориш мумкин. Улардан
фойдаланиш қулай ва енгил, дисплейи тўрт қаторли, оптик визирга эга.
Асбобнинг клавиятураси тез ўлчашга мослаштирилган ва ўрнатилган
функциялар ѐрдамида ўлчанаѐтган обьектнинг майдонини, ҳажмини,
ўлчанган қийматларни максимал, минимал масофаларни ва бошқа
кўрсаткгичларни аниқлашда қулайлиги билан ажралиб туради.Лазерли
рулеткаларнинг турлар, ҳамда уларнинг айрим кўрсаткичлари бўйича
маълумотлар келтирилган. Шу ерда янги авлод рулеткалар туркумига
кирувчи симсиз маълумотларни узатадиган лазерли рулетка DISTO
TM
PLUS
ни кўрсатиш мумкин (9.8-расм).
40
9.8 –расм. Лазерли дальномер рулеткалар:
Makita D050P
,
Leica Disto X310
,
ADA
ROBOT 60
ва
Bosch DLE 40 Professional
Do'stlaringiz bilan baham: |