Фукаролик жвмияти ваунинг конистуциявий тузилиши

     uchunchidan,  O’zbekiston  xalki  fuqarolik  institutlari  va  mexanizmlari,  avvalo 

saylov  tizimlari  orqali  o’zining  siyosiy  yuksalishi  va  hayotiy  muxum  milliy 

manfaatlarini ifodalashi uchun barqaror shart-sharoitlar yaratmokda,  

     turtinchidan,  fuqarolik  jamiyati  shaxs  va  jamiyat,  fuqaro  va  davlat,  etnik  va 

konfessional 

jamoalar, 

ijtimoiy-demografik 

guruxlar 

hayoti 

muxum 

manfaatlarining o’zaro makbo’l muvozanatidan kelib chikqan xolda kuriladi,  

     beshinchidan,  demokratik  jamiyat  fuqarolarning  siyosiy  va  ijtimoiy  faolligiga 

asoslangan.  O’z  navbatida,  uning  o’zi  turmushning  barcha  soxalaridagi  isloxatlar 

jarayonida  bunday  faollikning  usib  borishini  izchil  ragbatlantirib  boradi  va 

davlatning  byurokratlashuvi,  uning  institutlari  fuqarolarning  hayotiy  muxum 

manfaatlaridan o’zilib kolishi xavfiga qarshi turadi,  

      «Bozor  iqtisodiyotiga  utish  davrida,  -  deydi  Prezident  I.A.Karimov,  -  davlat 

iqtisodiy  erkinliklarning  qafolati  bo’ladi.  Aynan  shu  tufayli  davlat  iqtisodiyotga 

o’zining tartibga soluvchi ta’sirini makbo’l ravishda utqaza oladi»

1

.      

      Siyosiy  jixat.  Siyosiy  nuktai  nazardan  baxolaganda,  fuqarolik  jamiyatidagi 

siyoisy tizim va siyosiy boshqaruvning mazmun – moxiyatini huquqiy davlatchilik 

ifoda  etadi.  Boshqacha  aytganda,  huquqiy  davlat  fuqarolik  jamiyatining  siyosiy 

moxiyatini,  siyosiy  shaklini  tashkil  etadi.  Bu  ikki  xodisaning  o’zaro  munosabati 

shakl  bilan  mazmunning  o’zaro  aloqadorligini  aks  ettiradi.  Bundan  kelib 

chiqadigan xulosa shuki, fuqarolik jamiyati tula ma’noda mavjud bo’lishining shak-

shubxasiz  sharti  huquqiy  davlatning  mavjudligidar.  Va,  aksincha,  huquqiy  davlat 

                                                      

1

 Karimov I.A. O’zbekiston buyuk kelajak sari – T., 1998. – 115-b

 

 

---

 

11 

faqat  fuqarolik  jamiyatidek  ijtimoiy  makonda  qaror  topishi  va  faoliyat  yuritishi 

mumkin.  

     Fuqarolik  jamiyati  bilan  huquqiy  davlatning  o’zaro  nisbatini  iqtisod  bilan 

siyosatning nisbati tarzida izoxlash o’rinli bo’ladi. Buni O’zbekiston misolida xam 

yakkol  kurish  mumkin.  Zero  iqtisodiy  isloxotlar  tegishli  demokratik  siyosiy 

tuzilmalar, institutlar mavjud bo’lishini taqozo etadi.  

     Mamlaqatimizda  mulk  shaklini  o’zgartirish  xususiylashtirish  jarayonlarini 

amalga  oshirishga  qaratilgan  davlat  tuzilmalari  vujudga  keltirildi.  Xususan, 

O’zbekiston Respubliqasi Davlat mulkini boshqarish va xususiylashtirish qo’mitasi 

tashkil  etilib  (1992  yil),  u  mamlaqatda  xususiylashtirishni  amalga  oshirish  bilan 

shug’ullanib kelmokda. Prezidentning 1992-1993 yillarda qabo’l kilingan o’ttizdan 

ortik  farmonlari  bilan  davlat  mulkchiligiga  asoslangan  o’nlab  vazirlik  va  davlat 

boshqa  mulk  shaklidagi  konsern,  assosiasiya,  uyushma  va  jamgarmalarga 

aylantirilda.Jumladan,  O’zbekiston  Respubliqasi  paxtachilik  vazirligi  zamirida 

«O’zbekiston paxtani qayta ishlash va paxta maxsulotini sotish davlat aksiyadorlik 

assosiasiyasini  tashkil  etish  to’g’risida»gi  farmon  asosida  mazkur  assosiasiya 

tashkil etildi (1992 yil 7 noyabr). Maxalliy sanoat vazirligi islox etilib, uning urnida 

Prezidentning  1992  yil  3  sentyabrdagi  farmoni  bilan  «Maxalliy  sanoat»  davlat 

korparasiyasi  tashkil  etildi.  Shuningdek, «O’zbeksavdo»  assosiasiyasi(1992yil  5 

may  farmoni), «O’zbekiston  xavo  yullari»  milliy  aviakompaniyasi  (1992  yil  28 

yanvar farmoni) tashkil topdi va xoqazo.  

     1997  yil  20  mayda  «O’zbekiston  Respubliqasi  Vazirlar  Maxkamasi  apparati 

tuzilmasini  takomillashtirish  to’grisida»  qaror  qabo’l  kilindi.  Bu  qarorning  asrsiy 

maksadi  xukumat  apparatini  iqtisodiyotni  boshqarishning  bozor  usullariga 

o’tqazishdan  iborat  edi.  Vazirlar  maxqamasi  apparati  bevosita  soxaviy  ma’muriy 

boshqaruvdan  qaytib,  boshqaruvning  funksional  tizimiga  utdi.  Buning  ma’nosi 

shuki, Vazirlar Maxqamasi apparati xujalik yurituvchilar faoliyatiga aralashmaydi, 

iktisodiyotni davlat yuli bilan boshqarmaydi. Buning o’rniga u iqtisodiyotni bozor 

yuliga  o’tqazishning  umumiy  strategiyasini  ishlab  chikdi,  iqtisodiy  jarayonlar  va 

iqtisodiy  komplekslar  faoliyatini  uygunlashtirish  va  muvofiklashtirish;  xujalik 

---

 

12 

yuritish  shakllarini  takomillashtirish,  tarkibiy  va  institusional  qayta  o’zgarishlarni 

amalga  oshirish,  iqtisodiyotni  monopoliyadan  chiqarish,  tadbirkorlik  va  rakobatni 

rivojlantirish bilan shug’ullanadi.  

     Fuqarolik  jamiyatining  siyosiy  tavsiflanishi  faqat  davlat  tuzilmalarining 

rivojlantirilishidan  iborat  emas.  Demokratiya  ravnak  topishi  uchun  fuqarolik 

jamiyatida  xurfikrlilik,  siyosiy  plyuralizm  xam  qaror  topishi  zarur.  Buning  uchun 

jamiyatda  tom  ma’nodagi  ko’ppartiyaviylik,  jamoat  va  nodavlat  tashkilotlarining 

keng  ko’lamli  tizimi,  tadbirkorlarning  ittifoklari,  uyushmalari,  mexnatqashlarning 

mustaqil  birlashmalari,  fuqarolarning  o’zini  o’zi  boshqarish  organlari  tizimi 

vujudga  keltirilishi  lozim,  toki  bu  tuzilmalar  davlat  idoralari  bilan  teng  huquqli 

munosabatlarga kirisha olsin.  

     Fuqarolik  jamiyatining  siyosiy  tizimida  ommaviy  axborot  vositalari    aloxida 

o’rin tutadi . 

     Siyosiy soxada huquqiy  davlatning asosiy vazifasi inson va fuqaroning yuksak 

huquqiy maqomini ta’minlab berishdan iborat. Konstitusiyaning 2-moddasiga kura, 

davlat  organlari  va  mansabdor  o’axslar  jamiyat  va  fuqarolar  oldida  mas’uldirlar. 

Buning  ma’nosi  shuki,  davlat,  uning  idoralari  avvalo  fuqarolarning  huquqlarini 

xurmat kilishlari lozim. Qonunda belgilangan fuqaroviy huquq va erkinliklar davlat 

idoralari  va  mansabdor  shaxslar  uchun  muqaddas  bo’lmogi  lozim.  O’z 

fuqarolarining  xak-huquqlarini  taminlab  bera  olmagan  davlat  demokratik  huquqiy 

davlat  deb  atalishi  mumkin  emas.  Fuqarolar  qonun  oldida  teng  bo’lib,  huquqning 

teng subyekti sifatida etirof etishlari lozim.  

     Fuqarolar  va  ularning  uyushmalari,  davlat  idoralari  bilan  teng  huquqli 

subyektlar  sifatida  munosabatga  kirishadilar.  Basharti,  bu  munosabatlarda 

tomonlardan  birining  huquqi  yoki  manfaatiga  putur  yetqazilsa,  u  sudga  murojat 

etishi  va  qonuniy  asoslarda  sud  tartibida  o’z  huquqini  tiklashga  erishish  lozim. 

Huquqiy  davlatchilikning  muxum  prinsiplaridan  biri  ana  shu.  Binobarin,  huquqiy 

davlat  faqat  fuqarolik  jamiyatiga  boglik  bo’lmay,  balki  uning  manfaat  va 

extiyojlariga bysinuvchi tizim sifatida maydonga chiqadi.  

---

 

13 

      Ma’naviy-axlokiy  jixat.    Fuqarolik  jamiyati  chukur  ma’naviy,  yuksak 

madaniy,  insoniy  munosabatlar  zamiriga  tayanadi.  Bu  jamiyatning  ma’naviy 

hayotida  bir  narsa  ustunlik  kiladi,  ya’ni  inson  benixoya  darajada  uluglanadi, 

umuminsoniy  qalriyatlar  ezozlanadi,  ular  mu’tabar  va  muqaddas  sanaladi.  Bunda 

insonning  qadr  –kimmati,  mexr-okibat,  axlokiy  poklik,  adolatparvarlik  va 

insonparvarlik qabi oliy  qadriyat  odamlar  urtasidagi  munosabatlarning  belgilovchi 

mezoniga aylanadi.  

     Demokratik  isloxatlar  davrida  ma’naviyatni  yuksaltirishga  asosiy  e’tibor 

qaratayotgani  bejiz  emas.  Zero,  ma’naviyat  insoniyat  ichki  dunyosining  ko’zgusi, 

tafakkuri, ongi va fikr yuritish tarzining mazmun-moxiyatini akes ettiruvchi yuksak 

ijtioiy  qadriyatdir.  Insoniyat  xamisha  ezgulikqa,  ma’naviy  barqamollikqa  intilib 

yashaydi.  Yurtimizda  amalga  oshirilayotgan  tub  isloxotlarning  muvaffakiyati, 

mamlaqatning  yakin  kelajakdagi  istikboli  xamyurtlarimiz  qanday  mavkeni 

egallashiga, qanaqa madaniy-ma’naviy va axlokiy qadriyatlarni shior kilib olishga 

boglik bo’ladi.  

       Fuqarolik  jamiyatida  erkinlik,  qonun  oldida  barchaning  tengligi,  ijtimoiy 

adolatning ta’minlanishi xamma fuqarolar ijodiy saloxiyat va istedodining bevosita 

ruyobga  chiqarilishiga  imkoniyat  yaratiladi.  Fuqarolik  jamiyati  huquq  va  adolat 

mezonlari bilan ulchanadi. Huquq jamiyatning o’ziga xos «gumanistik imperativi» 

(insonparvarlik  talabi),  ya’ni  insoniy-axlokiy  koidasi,  ma’naviy  mayogi  bo’lib 

xisoblanadi.  Fuqarolarning  o’zaro  huquqiy  munosabatidagi  mavqyei  quyidagi 

prinsiplar asosida belgilanadi:  

1)  jamiyatning har bir a’zosi inson sifatida erkin va ozod bo’lishi; 

2)  har bir fuqaroning boshqa fuqaro bilan tengligi; 

3)  jamiyat har bir a’zosining fuqaro maqomidagi ustunligi.   

      O’zbekiston 

mustaqillikni 

kulga 

kiritgach, 

suveren 

davlatchilikni 

shakllantirishda  madaniyatimiz  sarchashmalariga,  te’ran  va  ulqan  ma’naviy 

merosimizga  murojat  kilish,  bokiy  tarixiy  utmishimizda  mavjud  bo’lgan  barcha 

ezguliklarni  yuzaga  chiqarib  rivojlantirish  borasida  bekiyos  imkoniyatlar  ochildi. 

Utmiz  ajdodlarimizning  ma’daniy  va  ma’naviy  boyligi  chukur  mushoxada  etilib, 

---

 

14 

ongimizga singdirilmokda, shu orqali biz barpo etayotgan yangi fuqarolik jamiyati 

manfaatlariga xizmat kilmokda.  

     Biz  shunchaki  demokratik  jamiyat  emas,  balki  odil  demokratik  jamiyat  barpo 

etmokdamiz. Davlatchiligimizning adolat koidalariga tayanadi. «Adolatga intilish-