|
Adabiyotlar:
1 “Ilk qadam” Maktabgacha ta’lim muassasasining davlat dasturi. T. 2018 y.
2. Maktabgacha ta’lim davlat standartlari. 2020 y
3. L.Mirjalolova va boshqalar. “Mashg’ulotlarni o’tkazish texnologiyalari” moduli
bo’yicha o’quv-uslubiy majmua. T.:2019 y.
MAKTABGACHA KATTA YOSHDAGI BOLALARNING
MUSTAQILLIGINI RIVOJLANTIRISHGA QARATILGAN MEHNAT
FAOLIYATINING TA’SIRI
Jumaniyazova Zelixa Reymovna
Nizomiy nomidagi TDPU Maktabgacha
ta’lim psixologiyasi va pedagogikasi o‘qituvchisi
O‘zbekiston Respublikasini yanada rivojlantirish bo‘yicha Harakatlar
strategiyasida “maktabgacha ta’lim tashkilotlari tarmog‘ini kengaytirish va ushbu
muassasalarda bolalarni har tomonlama intellektual, estetik va jismoniy rivojlanishi
uchun shart-sharoitlarni tubdan yaxshilash, bolalarning maktabgacha ta’lim bilan
qamrab olinishini jiddiy amalga oshirish va foydalanish imkoniyatlarini ta’minlash,
65
pedagog va mutaxassislarning malaka darajasini yuksaltirish”
3
kabi ustuvor vazifalar
belgilangan. Bu borada mamlakatimizda maktabgacha ta’lim tizimini rivojlantirish
bo‘yicha alohida dastur ishlab chiqish va ilmiy-metodik ta’minotini rivojlantirishga
alohida e’tibor qaratildi. Bu esa, maktabgacha ta’lim tashkilotlari tarbiyalanuvchilarini
pedagogik qo‘llab-quvvatlash asosida intellektual imkoniyatlarini rivojlantirish doimiy
va maqsadli ravishda olib borilgan pedagogik faoliyat natijasida shakllantiriladi. Shu
nuqtai nazardan amaldagi o‘quv-tarbiya jarayonining tadqiqiy va tahliliy yo‘nalishga
ega bo‘lgan metodikalarni takomillashtirish zamonaviy talablarga mos mutaxassislarni
yetishtirishda katta ahamiyat kasb etadi.
Bolalarning ijtimoiy foydali ishlarda to‘g‘ri ishtirok etishi erta, hayotning
ikkinchi yili atrofida boshlanadi. Hatto jismonan va ma’naviy jihatdan cheklangan
kichkina bola ham ish topshiriqlarini bajarishda, xonada, saytdagi narsalarni tartibga
solish, idishlarni tozalash, qo‘g‘irchoq uchun kiyim yuvish va hokazolarni almashtirish
bilan bog‘liq holda mustaqillik, hayotdagi faolligini namoyish etish imkoniyatiga ega.
ma’lum siklik. Bu jarayonda nafaqat mehnat operatsiyalari takrorlanadi, balki odatdagi
hayotiy vaziyatlar ham paydo bo‘ladi. Shu bilan birga, ish topshiriqlarini bajarishda
bolalardan muvofiqlashtirish, to‘g‘ri ishbilarmonlik munosabatlarini o‘rnatish
qobiliyati, tashkilotchilik va hamma uchun ishlash istagi talab qilinadi. Bunday ishlarni
doimiy ravishda amalga oshirish, maxsus hissiy munosabat (ijtimoiy foydali ishlarda
qatnashishga tayyorlik, do‘stiga, tarbiyachiga, enaga, onaga yordam berishdan
mamnunlik) mehnat, qat’iyat, qat’iyatlilik, mehnat faoliyati motivlari va shu bilan
birga maktabgacha yoshdagi shaxsning jamoaviylik tamoyillari boshqalarga nisbatan
xayrixoh munosabat kabi ijtimoiy ahloqiy fazilatlarni shakllantirishga yordam beradi.
Ammo bu ijtimoiy foydali mehnatning yagona ta’siri emas. Bu bolalarga mehnat
madaniyatining boshlang‘ich ko‘nikmalarini singdirish uchun katta imkoniyatlar
yaratadi: individual va jamoaviy ishlarni oqilona tashkil etish (masalan, guruh xonasida
narsalarni tartibga solishda ishtirok etish), uni oldindan rejalashtirish, topshiriqni
bajarish uchun kerakli materiallarni tanlash qobiliyati, ularga hurmat, qilish istagi
3
O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 2017 yil 7 fevraldagi “O‘zbekiston Respublikasini yanada rivojlantirish bo‘yicha
Harakatlar Strategiyasi to‘g‘risida”gi PF-4947-son Farmoni. O‘zbekiston Respublikasi qonun hujjatlari to‘plami. 2017 yil., 6-son, 70-
modda.
66
yaxshi va o‘z vaqtida ishlash. Bu, o‘z navbatida, ushbu turdagi ishlarga nisbatan ijobiy
munosabatni shakllantirish uchun qulay shart-sharoitlarni yaratadi. Uy ishlari
jarayonida bolalarda narsalarga nisbatan ehtiyotkorona munosabatni shakllantirish,
eng kichik tartibsizlikni sezish qobiliyati va o‘z tashabbusi bilan uni yo‘q qilish
imkoniyatlari yaratiladi.
Ushbu ish maktabgacha ta’lim tashkilotiida va uyda doimiy ravishda paydo
bo‘lib, u bolalarning har qanday faoliyatiga hamroh bo‘ladi. Masalan, bir necha kun
davomida bolalar katta qurilish materiallaridan qurilgan bino bilan o‘ynashadi. Undan
changni artib tashlash kerak. Yoki bola bo‘yashni xohlaydi; u qalamni tanlab,
singanlarini topadi, ularni buzishni boshlaydi. Shundan so‘ng, bola axlat yig‘ishi kerak,
uni ma’lum joyga olib borishi kerak. Kundalik hayotda har doim qattiq ishlashga
ehtiyoj bor: kimdir tasodifan o‘yinchoqni, tarqoq erni, to‘kilgan suvni bo‘yab
tashlagan. Yuvish, yig‘ish yoki o‘chirish kerak. Shunday qilib, bolalarni mehnatga,
mehnat odatlariga tayyor bo‘lishga o‘rgatish uchun imkoniyat yaratiladi [2].
Ijtimoiy foydali mehnatning o‘ziga xos xususiyatlari shundaki, uning natijalari,
boshqa mehnat turlarida bo‘lgani kabi, ba’zan ko‘rinmas bo‘ladi. Bu ingl. Faqatgina
qisqa vaqt ichida seziladi: ular changni artdi, ertaga u yana paydo bo‘ldi; kechki ovqat
uchun stol qo‘ying, ovqatlaning va hamma narsani olib tashlang. Va hech narsa
bolalarga sarf qilingan kuchni, boshlangan ishni oxirigacha tugatishni eslatmaydi. Shu
bilan birga, bir xil narsani kundan-kunga takrorlash ularga qiziqishni kamaytiradi.
Bolalar ko‘pincha tomosha qilishdan bosh tortishadi, ish olib borishmaydi yoki juda
ehtiyotkorliksiz ishlashadi.
Kundalik hayotda har doim qattiq ishlashga ehtiyoj bor: kimdir tasodifan
o‘yinchoqni, tarqoq erni, to‘kilgan suvni bo‘yab tashlagan. Yuvish, artish yoki olish
kerak. Shunday qilib, bolalarni mehnatga, mehnatga odatlarga tayyor bo‘lishga
o‘rgatish uchun imkoniyat yaratiladi.
Mehnat ko‘nikmalarini o‘zlashtirganda, bolalar harakatlarni bajarishda
mustaqillikka ega bo‘ladilar, tez, to‘g‘ri, aniq ishlashni o‘rganadilar. Uy mehnatiga oid
ko‘nikma va ko‘nikmalarni o‘zlashtirish kundalik hayotda ko‘proq faollik,
67
harakatlarning tashabbuskorligini, turli xil mehnat jarayonlarini qo‘shilishini
ta’minlaydi [3].
Xulosa qilib shuni ta’kidlash mumkinki, uy va maishiy ishlarda qatnashish, katta
yoshdagi maktabgacha yoshdagi bolalar uning kundan-kunga takrorlanuvchanligini,
takrorlanishini his qilishadi. Bu ish yigitlardan katta sabr-toqatni, doimiy mehnat
harakatlarini va kundalik o‘zini o‘zi nazorat qilishni talab qiladi. Tabiiyki, ular
maktabgacha ta’lim tashkilotida tartibni o‘rnatish va saqlash uchun kundalik ish
vazifalarini bajarishdan ko‘ra, epizodik xarakterdagi ishlarda ishtirok etishni ancha
osonroq va xohlashadi. O‘yinchoqlarni o‘zlaridan keyin qo‘yish; bo‘yoqlar bilan
bo‘yashdan keyin bezaklarni yuvish, yopiq o‘simliklarni yuvish va bolalar bu ishning
zarurligiga aminlar.
O‘qituvchining vazifasi bolalarda xo‘jalik-uy ishlariga ijobiy va hissiy
munosabatni tarbiyalash va saqlashdir. Buning uchun ahloqsizlik, beparvolik, atrof-
muhitga nisbatan hissiy - estetik sezgirlik uchun sabr-toqatni shakllantirishni
ta’minlaydigan sharoitlarni yaratish kerak.
Do'stlaringiz bilan baham: |
