Mavzu: operatsion tizimlar va ularning turlari. Reja

15.3.Operatsion tizim uning imkoniyatlari bilan tanishish; 
«Mening kompyuterim» ob'ekti tarkibining ta'rifi: «Mening kompyuterim» ob'ektini 
ochish uchun- «sichqoncha» chap tugmasini ob'ekt belgisida 2 marta bosish yoki ob'ektning 
kontekstli menyusini chaqirib, «Ochish» buyrug‘ini tanlash kerak. «Mening kompyuterim» 
ob'ektida quyidagi asosiy ob'ektlar joylashgan: 

3,5 va 5,25 li egiluvchan disklarning disk yurituvchi belgilari; 

Bir yoki bir qancha qattiq disklar belgilari; 

Lazer disklarini o`qish uchun qurilmalar belgisi; 

Boshqaruv panelining belgisi; 

Printerlar belgisi. 
Ob'ektni ochish uchun bu ob'ekt belgisida 2 marta bosish (o`xshash ob'ektning 
kontekstli menyusini chaqirib ham bajarish mumkin). qattiq disk (Disk «C» yoki egiluvchan 
disklar (Disk “A” yoki Disk “B” disk yurituvchi ob'ektlarning ochilishi bu ob'ektlarning ildiz 
papkasini ochadi. 
Nusxalashning ikki usuli mavjud: 

«Mening kompyuterim» ob'ektidan foydalanib; 

Ob'ektning ko`chirishdan foydalanib. 
A) «Mening kompyuterim» ob'ektini ochish, nusxalash yoki ko`chirish kerakli fayl yoki 
papka ob'ektini ochish. 
B) Papka-manbada nusxalanayotgan ob'ektni ajratib, keyin bevosita papka-manba 
sarlavhasi ostida turgan menyuda «Копироват» (nusxalash) buyrug‘i (ob'ektni nusxalash 
uchun) yoki «Вырезат» (Kesish) buyrug‘ini ko`chirish uchun) buyrug‘i tanlanadi. 
Agar diskdan diskka nusxalash talab qilinsa, unda nusxalayotgan ob'ektning kontekstli 
menyusida «Отправит» (yuborish) buyrug‘i tanlanadi, keyin ob'ekt nusxasidan 
yuborilayotgan disk nomi tanlanadi. Nusxalashning 2 usulini amalga oshirish uchun ish 
stolida manba-papka va qabul qiluvchi papkalar ochiq bo`lishi kerak (buning uchun «Mening 
kompyuterim» ob'ektidan foydalansa bo`ladi). 
Manba-papkasida «sichqoncha»ning chap tugmasi bilan nusxalanadigan yoki 
ko`chiriladigan ob'ekt ajratiladi va «sichqoncha» ning chap tugmasini bosib turib ob'ekt 
belgisi-qabul qiluvchi-papkaga ko`chiramiz. 
«Панел управления» (Boshqarish paneli) bo‘limida ba'zi qurilmalarning imkoniyatlari, 
xususan, parametrlarini siz shaxsiy extiyojlaringizga mos ravishda o‘zgartirishingiz mumkin. 
Masalan, ushbu bo‘lim yordamida sichqonchaning, klaviaturaning parametrini o‘zgartirish 
mumkin. 
«Принтеры» (Chop эtish qurilmalari) bo‘limida printerni o‘rnatish va sozlash ishlari 
bajariladi. Printerni kompyuterga ulagandan so‘ngi kompyuterga yangi qurilma haqida ma'lumot 
berish va shu ma'lumotni xotiraning biror joyiga yozib qo‘yish kerak. Bu jarayon installyatsiya 
jarayoni deyiladi. «Настройка» (Sozlash) bo‘limidagi «Принтеры» (Chop эtish qurilmalari) 
qismini ishga tushiramiz (sichqonchani «Принтеры» qatorida bir marta bosamiz). Hosil bo‘lgan 
oynada «Установка принтера» (Printerni o‘rnatish) qatorini faollashtiramiz. Kompyuter 
chiqargan muloqot oynalarida berilgan savollarga ketma-ket javob berib boramiz. Tizim 
disketani suraganda printer komplektiga kiruvchi installyatsion disketani diskovodga solamiz. 
Agar kompyuter printerga kerak bo‘lgan drayverni (ma'lumotlarni bir ko‘rinishdan boshqa 
3
M.Aripov, M.Muhammadiyev. Informatika, informasion texnologiyalar. Darslik.T.:TDYUI.2004y. 

---

ko‘rinishga ugiruvchi dastur) o‘z xotirasidan topa olsa, sizning yordamingiz kerak bulmaydi. Ish 
nixoyasida tizim sizdan bir namoyish varag‘ini (пробная странитса) chiqarish zarur yoki zarur 
emasligini so‘raydi. Ijobiy javobdan keyin bir varaqni printerga solib, natijani olasiz, agar 
varaqdagi ma'lumotni o‘qiy olsangiz — printerni yaxshi o‘rnatibsiz, aks xolda yuqoridagi 
amallarni yana bir marta bajarasiz. 
«Панел задач» (Masalalar paneli) bo‘limida masalalar panelining shakli tanlanadi. 
Buning uchun «Панел задач» oynasida «Параметры панели задач» (Masalalar panelining 
parametrlari) bo‘limi tanlanadi. Foydalanish mumkin bo‘lgan buyruqlar:
4
«Расположит поверх вцех окон» (Barcha oynalar ustida joylashtirish) bo‘limi 
Masalalar panelining xar doim ko‘rinib turishini ta'minlaydi. 
«Автоматические убират с экрана» (Эkrandan avtomatik xolda olib tashlash) bo‘limi 
Masalalar panelini berkitib turadi. Uni ko‘rinadigan qilish uchun sichqoncha ko‘rsatkichini ekran 
chetiga, Masalalar paneli joylashgan joyga siljitish kerak. 
«Мелкие значки в главном меню» (Asosiy menyudagi mayda belgilar) bo‘limi «Пуск» 
menyusidagi rasmchalar ulchovini kamaytiradi. 
«Отображат часы» (Soatni aks ettirish) bo‘limi Masalalar panelining ung tomonida 
soatni aks ettiradi. «Настройка меню» (Menyuni sozlash) bo‘limining «Пуск» qismida 
«Программы» (Dasturlar) ro‘yxatiga Ilovalar nomini qo‘shish hamda olib tashlash mumkin. 
«Поиск» (Qidiruv) qismi foydalanuvchining kompyuterida qidiruv shartlari bo‘yicha 
fayllar va jildlarni, shuningdek, Internet tarmog‘ida kompyuterni qidirish uchun muljallangan. 
Faraz qilaylik, siz juda ko‘p miqdorda fayllar yaratdingiz, shuning uchun faylni tez topish 
vaqt utishi bilan muammo bo‘lib qolishi mumkin. Fayllar qidiruvini uning xar turdagi shartlarini 
(faylning ulchovi va o‘zgartirilish sanasi) kiritgandan so‘ng amalga oshirish mumkin. Fayllar 
qidiruvi qo‘yidagi ketma-ketlikda amalga oshiriladi: «Файлы и папки» (Fayllar va jildlar) 
bo‘limini tanlagandan keyin savol-javob oynasi paydo bo‘ladi. Nom va Joylashtirish bo‘limi fayl 
va jildning nomini (agar u aniq bo‘lsa), foydalanuvchi qaysi diskda yoki jildda qidirmoqchi 
ekanligini aniqllashtirish imkoniyatini beradi. 
Faylning yoki jildning nomi urniga "?" yoki "*" belgilarini ishlatish mumkin. "?" belgisi 
ixtiyoriy belgi, "*"-ixtiyoriy qator o‘rnini bosadi 
«Data izmeneniya» (O‘zgartirilish sanasi) bo‘limi yordamida faylning yaratilgan va 
o‘zgartirilgan sanasi kiritilishi mumkin. Bunda agar «Vse faylы» (Hamma fayllar) bo‘limi 
tanlansa, qidiruv jarayonida faylning o‘zgartirilish sanasi inobatga olinmaydi. 
4
U.Yuldashev, M.Mamarajabov, S.Tursunov. Pedagogik Web-dizayn. O‘quv qo‘llanma. T.: “Voris”, 2013 y.

---

Fayllarni diskda yoki katta xajmdagi jildlarda qidirish ko‘p vaqt olishi mumkin. Shuning 
uchun uni boshlashdan avval, qidiruv jarayoni imkoni boricha qisqartirilganiga ishonch hosil 
qilish kerak. 
Agarda qidiruv juda ko‘p davom etayotgan bo‘lsa yoki kerakli ob'ekt topilgan bo‘lsa, 
qidiruvning to‘xtatish uchun «Стоп» (To‘xtash) tugmasini bosish kerak. 
WINDOWS XP tizimi savol-javob oynasining ixtiyoriy sohasi bo‘yicha ma'lumot olish 
uchun shu oynaning ixtiyoriy sohasida sichqonchaning ung tugmachasini bosish kerak. Unda 
«Что это такое?» (Бу нима?) саволи акс етади. Сиcҳқонcҳани керакли банд устига олиб 
келиб босилса, ма'лумотнинг қисқа коъринисҳи акс етади. 
«Выполнит» (Bajaris’h) bo’limi ixtiyoriy dastur yoki faylni is’hga tus’hiris’h uchun 
is’hlatiladi (Agar kerakli dastur «Программы» (Dasturlar) qismida bulmasa, bu optsiya juda 
zarurdir). 
«Заверсҳиние работы» (Is’hni tugatis’h) qismi is’h tugagach, kompyuterni bezarar o’chiris’hni 
ta'minlaydi. Bundan tas’hqari, us’hbu qism kompyuterni yangidan is’hga tus’hiris’h yoki 
tarmoqda yangidan ro’yxatdan o’tkazis’h imkoniyatlariga yega. 
Faollashtiruvchi savollar: 
1.
OTlar xakida ma’lumot bering 
2.
Buyrukli prosessor nima? 
3.
Buyruklar va kataloglar ustida ishlash kanday amalga oshiriladi?