Самарљанд шаќри атмосфераси, уни ифлослантирувчи манбалар ва олдини олиш чора тадбирлари

11 

 
to’xtatib qo’yish va tugatish tartibi, korxona, muassasa, tashkilotlar oldiga 
qo’yiladigan vazifalar haqida ham o’z fikrini bildirgan. 
G.Yu.Valukonis, Sh.O.Murodovlarning (2001) «Osnovы ekologii» Tom I va 
«Obщaya ekologiya» kitobi nobiologik yo’nalishdagi fakultet talabalariga 
mo’ljallangan bo’lib, unda atmosfera havosining ekologik jihatlari va uning 
evolyusiyasi yoritilgan. Atmosferaning sferik vertikal zonalari: troposfera, 
stratosfera, mezofera, termosfera va ekzosfera tahlil qilingan. 
Atmosferaning massasi 5,15*10
15
dan 5,9*10
15
tonna yoki yer massasining 
0,0001% ni tashkil etishi to’g’risida ma’lumotlar keltirilgan. Yer yuzasining har bir 
kvadrat santimetrida 1033 g atmosfera to’g’ri kelar ekan. Shunday qilib, 
atmosferaning asosiy komponentlari azot, kislorod, organik va korbonat angidridi 
kislotasi, ular quruq havoning 99,99% ni tashkil qiladi. 
T.Tilavov [23,24] «Baxri muhit fojiasi» va «Ekologiyaning dolzarb 
muammolari» nomli kitoblarida sayyoramiz, respublikamiz hududlari va 
viloyatlarida (masalan Qashqadaryoda) sodir bo’lgan ekologik falokatlar, ularning 
sabab va oqibatlari atroflicha dalillar bilan asoslangan. Sodir bo’lagan ekologik 
muammolarni bartaraf qilish xususida batafsil va keng hamda atroflicha fikr 
yuritilgan. Bu borada xususan atmosfera havosi va uning ifloslanishi, uning tirik 
organizmlarga ta’siri keng o’rganilgan. 
Sh.A.Shirinboyev, M.G.Safin [26] «»Atrof muhitni muxofaza qilish» 
monografiyasida atmosfera havosini muxofaza qilish muammolari, uni 
ifloslantiruvchi manbaalari, uning o’simliklar, hayvonlar va odam organizmiga 
ta’siri, ifloslanish oqibatlari va muxofaza qilish chora tadbirlari atroflicha tahlil 
qilingan. Agar biz, Respublikamizda mustaqillikning ikkinchi besh yilligi davrida 
atmosfera xavosini ifloslantiruvchi moddalarning chiqarib tashlash ko’payishiga 
nazar tashlasak, unda aholi sonining asta-sekin bo’lsa-da oshib borishi bilan 
ifloslantiruvchi moddalarning ko’lamini oshib borishi tendensiyasi mavjudligida 
namoyon bo’ladi (1.2-jadval).