R espublikasi s og'liqni saqlash vazirligi Toshkent farm atsevtika instituti

т 2 — т ) ■
0,99 73
0 
( т ! + т ) — ( т + т 3) + 
0 0 0
^ ^ 
m—bo’sh piknometming grammlardagi massasi;
m
1
-tozalangan suv bilan to’ldirilgan piknometning grammlardagi massasi;
m2— piknometming undagi yog’ yoki mum bilan birgalikda grammlardagi massasi;
m3— piknom etm ing y o g ’ (mum) va suv bilan grammlardagi mas sasi.
Titrimetrik yoki hajmiy tahlil aniqlanuvchi X modda bilan reaksiyaga kirishishga sarflangan reagent 
T hajmini (yoki massasini) o‘lchashga asoslangan. Boshqacha qilib aytganda titrimetrik tahlil - bu 
titrlashga asoslangan tahlildir.
Titrlash
- T modda eritmasini oz-ozdan X-modda eritmasiga asta sekin, barcha X modda reaksiyaga 
kirishgan nuqtani oshkor etuvchi belgi namoyon bo‘lguncha aralashtirib qo‘shib borishdir. Titrlash -
X modda bilan stexiometrik nisbatda tasirlashish lahzasigacha ko‘shilgan T moddaning miqdorini 
bilgan holda X moddaning miqdorini topishga imkon beradi.
Titrant
- tarkibida fa’ol T reagent bo‘lgan, titrlashda ishlatiladigan eritma.
Odatda titrlash amalida, titrantni kalibrlangan byuretkadan, aniqlanuvchi eritma quyilgan titrlash 
kolbasiga, oz-ozdan qo‘shaboriladi. Titrlash kolbasiga, titrlashdan avval aniqlanuvchi eritmaning 
alikvota ulushi quyiladi.
Alikvota ulushi
(alikvota) - tahlil uchun olingan aniqlanuvchi eritmaning aniq qismi. Odatda alikvota 
ulush kalibrlangan pipetka vositasida olinib, uning hajmi Vn belgi bilan ko‘rsatiladi.
Ekvivalent nuqta
(EN) - Titrlash jarayonida 
qo‘shilgan T titrantni 
titrlanuvchi X moddaga 
ekvivalent bo‘lgan nuqtasi. Stexiometrik nuqta, nazariy so‘nggi nuqta E.N. ning sinonimlaridir. 
Titrlashni so‘nggi nuqtasi (TSN) - titrlanuvchi eritmaning ba’zi xususiyatlari, masalan rangi, 
sezilarli va keskin o‘zgaradigan nuqta. TSN ba’zan ma’lum ma’noda ENga mos keladi, ammo ko‘p 
xollarda farq etadi.
ENda yoki uning yaqinida sezilarli o‘zgarish namoyon etadigan modda 
indikator
deyila-di. Ideal 
holda, indikatorni juda oz konsentratsiyasi kifoya etib bunda indikatorning o‘tish oraligida sezilarli 
miqdorda titrant sarflanmaydi.
Indikator rangini 
keskin o‘zgarishi TSN-ni bildiradi. Indikator rangining 
ravshanligi, 
fluoressensiyasi yoki boshqa sezilarli o‘zgarishiga sabab bo‘luvchi, indi-katorning ikki xil shakli 
nisbatini o‘zgartiradigan vodorod, metall yoki boshqa ionlar konsentratsiyalarining oraligi -
indikatorning o ‘tish oraligi deyiladi.
Bu soha odatda vodorod ionlari konsentratsiyasining manfiy 
logarifmi ko‘rinishida, masalan rN=-lg s(H
3
O+) ifodalanadi. Oksidlanish-qaytarilish indikatorlari 
uchun o‘tish oraligi tegishli oksidlanish-qaytarilish potensiallari bilan ifodalanadi.
Qo‘shilgan titrant hajmi V(T) ni ENdagi hajmi V(EN) ga nisbati -
titrlanish darajasi f
deyiladi
f=V(T)/V(EN)
Boshqacha qilib aytganda titrlanish darajasi - bu tahlil etiluvchi eritmadagi titrlangan modda 
miqdorini uning dastlabki miqdoriga nisbatidir.
Qo‘llangan titrant eritmasi konsentratsiyasining tartibi (10-x) masalan 10-1, 10-2,10 
-3
va x.o. - titrlash 
saviyasi deyiladi.
Aniqlanuvchi modda X konsentratsiyasi s(X)ni yoki undan bog‘liq bo‘lgan eritmaning biror 
xossasini qo‘shilgan titrant hajm V(T)dan bog‘lanish grafik tasviri -
titrlash egrisi
deyiladi. 
s(X)qiymati titrlash davomida bir necha tartibga o‘zgaradi, shuning uchun titrlash eg‘risi lg s(X) -
V(T) koordinatlarida chiziladi.
Absissa o‘qiga qo‘shilgan titrant hajmi V(T) yoki titrlanish darajasi-f qo‘yiladi .
Agar ordinata o‘qiga X-ning muvozonat konsentratsiyasi S(X)yoki undan bog‘lik biror xossa 
intensivligi qo‘yilsa 
chiziqli titrlash e g ‘risi
xosil bo‘ladi.
Ordinata o‘qiga lg s(X)yoki s(X)ga bog‘liq xossaning logarifmi quyilsa