Neft va uni qayda ishlash mahsulotlari. Avtomobil yonilg‘ilari. Reja

qovushqoqlik
xossasidir.
Neft mahsulotlarining xossalarini baholashda, odatda
kinematik qovushqoqlik ichki ishqalanishning solishtirma
koeffitsiyenti v 
ко
‘rib chiqiladi. Kinematik qovushqoqlik bir

---

xil haroratdagi dinamik qovushqoqlikni (r))suyuqlik zichligi
(p)ga nisbatiga teng, ya’ni
v=r|/p.
Benzinlarning
qovushqoqligi kamayib ketishi yoki oshib ketishi aralashma
hosil bo‘lishiga va yonilg‘ining yonish protsessi buzilishiga
olib keladi. Yonilg‘ining qovushqoqligi qancha past bo‘lsa, u
havo bilan shuncha yaxshi aralashadi va havo kam bo‘lganda
ham yonilg‘ining to‘la yonishi ta’minlanadi.
4. Dizel dvigatellari ish protsessi karbyurator
dvigatellamikidan keskin farq qiladi, chunki ularda yonilg'i
havo bilan bevosita yonish kamerasida aralashadi.
Dizel dvigatellari - quwati, porshenni harakat tezligi,
tirsakli vallar aylanish tezligi, aralashma hosil bo‘lish
sharoitiga qarab har xil konstruksiyali bo‘ladi.
Tezyurar dizellar siqish darajasi yuqori 16-20. Ularda
silindrdagi 3,0-
ь
5,0 MPa ga siqilgan va siqilish hisobiga 600-
800 °C gacha isigan havoga, yuqori bosim nasosi ostida
ishlaydigan forsunka orqali yonilg'i porsiyasi purkalanadi.
Silindming yonish kamerasida yonilg'i issiq havo bilan
aralashadi. Qisqa vaqt ichida (tirsakli val 2025 °C
burilguncha) 0,001-0,004 sekundda aralashma hosil bo‘lib
o‘z- o‘zidan alangalanadi. Shunday qilib, dizel dvigatellarida
qisqa vaqt ichida yonilg‘i yonish kamerasiga to ‘ zitilib
purkalishi, issiq havo bilan aralashishi, bug‘lanishi,
oksidlanishi va yonishi kerak.
Dvigatellar ishonchli va tejamli ishlashi uchun yonilg‘i
to‘g‘ri tanlanishi, yonilg'i purkalishini ilgarilatish burchagi
optimal bo‘-lishi, yonganda to‘liq va batamom yonishi kerak.
Dizel dvigateli avtomobillar xalq xo'jaligining turli

---

sohalarida keng qo‘llanilmoqda va hozir ko‘p miqdorda ishlab
chiqarilyapti. Dizellar karbyuratorli dvigatellarga nisbatan
qator afzalliklarga ega bo‘lgani, ya’ni tejamliroq, og‘irroq,
demak arzonroq yonilg‘ida ishlashi, yong‘in chiqish xavfi
kamligi, (qabul qiluvchanligi yuqoriroq) ishonchli va uzoqroq
ishlashi tufayli keng tarqalgan.
Dizel yonilg‘ilari nisbatan qovushqoq qiyin
bug‘lanadigan yo- nuvchan suyuqlikdir. Ulaming tarkibida
massasi bo‘yicha taxminan 87% uglerod, 15% vodorod,
0,5%gacha oltingugurt, juda oz miqdorda kislorod va azot bor.
Dizel yonilqisining zichligi 0,78- 0,86g/sm
3
, yonganda
chiqadigan issiqligi o‘rtacha 42,5 MJ/kg. Dizel yonilg'isi
benzin bilan ishlaydigan dvigatelli avtomobillarga qara- ganda
25-30% tejamli. Dizel dvigatellaridaga yonilg‘i yonganda
chiqqan issiqlik katta bo‘lib, avtomobillarga 600 km va undan
ortiq zapas yo‘l yurishga imkon beradi.
Belgilangan quvvat va tejamkorlik ko‘rsatkichlarida
hamda ishlatilgan gazlarni tutun kam chiqarib dvigatelning
ishonchli va uzoq muddat ishlashini ta’minlash uchun dizel
yonilg‘isining sifati davlat standartlari talablariga javob
berishi lozim.
Dizel dvigatellarida yonilg‘i to‘la va sifatli yonishi uchun
ular quyidagi ekspluatatsion talablariga javob berishi kerak:
1.
Yuqori bosim nasosi uzluksiz va puxta ishlashi uchun
yonilg‘i yaxshi so‘rilishi va haydalishi (buning uchun yonilg‘i
optimal qovushqoqlikka, zarur past harorat xossalariga ega
bo‘lishi) lozim.
2.
Mayin to‘ziydigan va yaxshi aralashma hosil qiladigan

---

bo‘- lishi (buning uchun fraksion tarkibi va qovushqoqligi
optimal dara- jada bo‘lishi) zarur.
3.
Dvigatelni oson yurg‘izib yuborishi va «yumshoq»
ishlashi uchun tutun hosil qilmasdan batamom yonishi kerak
(bu yonil- gining setan soni, qovushqoqligi va fraksion
tarkibiga bog‘liq), barqaror yonishi, hamda yonganda mumkin
qadar ko‘p issiqlik chiqarishi zarur.
4.
Klapanlarda, porshenlarda va porshen halqalarida ko‘p
qurum hosil bo‘lmasligi, ninalar osilib qolmasligi hamda
forsunkalaming to‘zitkichlari kokslanmasligi lozim (bular esa
yonilg‘ining kimyoviy hamda fraksion tarkibiga, tozalash
usuli va darajasiga bog‘liq).
5.
Rezervuarlami, yonilg‘i berish tizimini va dvigatel
detal- lari korroziyalamasligi kerak (bular oltingugurtli
birikmalar, organik hamda mineral kislotalar, suv miqdoriga
bog‘liq):
6.
Uzoq muddat saqlanganda xossalarini o‘zgartirmasligi
zarur.