Sotilayotgan asosiy vositalar bilan bog‘liq xarajatlar va daromadlar qo‘yidagilardir:
g) Asosiy vosita sotishda belgilangan K.K.S. 25.000 (250.000 x 20 : 200.000.
d) Sotish natijasida olingan moliyaviy natija 40, 0 (200,0 + 25,0) – (15,0 + 250,0) = 40,0
D+ 0130-K D+ 9210-K D- 0230 +K D- 6410 +K D+ 4890-K D- 9310 +K
200,0 200,0 15,0 15,0 25,0 250,0 40,0
hisobi rivojlanishiga asos bo‘lgan. XIII—XIV asrlarda ikkiyoqlama yozuv tizimi paydo bo‘ldi va
SHimoliy Italiyaning bir necha savdo markaz- larida undan foydalanila boshlandi. Topilgan
YAna boshqa manbalarga ko‘ra bundan ham oldinroq Fransiyaning SHampan viloyati
savdo firmalarida (1299—1300) ikkiyoqlama yozuvdan foydalanilgan. Uning asoschisi Italiyada
yashagan fransuz monarxi Luko Pacholi hisoblanadi. U o‘zining ulkan ishi hisoblangan «Schyot
va yozuvlar to‘g‘risida risola» nomli asarida (1494- yil) hisob yozuvlari bo‘yicha tushunchani
ochib berdi. Hozirda ham bu kitob juda dolzarb hisoblanadi.
Xo‘jalik yurituvchi sub’ektlar qaysi tarmoqqa qarashliligidan va unda qanday xo‘jalik
jarayoni ro‘y berishidan qat’iy nazar har doim ikki va undan ortiq xo‘jalik mablag‘i yoki
ularning tashkil topish manbalari ishtirok etadi. SHuning uchun ham xo‘jalik jarayonlarini
schyotlarda aks ettirishda ikki yoki undan ortiq schyotlardan foydalaniladi. Xo‘jalik yurituvchi
sub’ektlarda sodir bo‘layotgan xo‘jalik jarayonlari tufayli mablag‘lar va ularning tashkil topish
manbalari bir-biri bilan bog‘lanadi va natijada ular uchun mo‘ljallangan buxgal- teriya hisobi
schyotlari ham bir-biri bilan bog‘lanadi (bu bog‘lanish «Schyotlar korrespondensiyasi» deyiladi).
Schyotlar bog‘lanishining buxgalteriya hisobi yozuvlarida aks ettirilishiga «Ikkiyoqlama yozuv»
(buxgalteriya provodkasi) deb aytiladi.
Xo‘jalik yurituvchi sub’ektlarda sodir bo‘layotgan jarayonlarga tegishli summalar
buxgalteriya hisobi yozuv- larida eng kamida ikkita schyotga yoziladi, albatta bir schyotning
debetiga, ikkinchi schyotning kreditiga.
Quyidagi misollar yordamida ikki yoqlama yozuv va uning amaliyotda qo‘llanilishini
tushunib olish mumkin.
Misol. Mehnat haqi berish uchun hisob-kitob schyotidan kassaga 7000000 so‘m pul olindi.
Ushbu xo‘jalik jarayon tufayli korxonaning bankdagi hisob-kitob schyotidagi mablag‘i kamayib,
korxonaning kassasida esa naqd pul ko‘paydi. Bu jarayonni schyotlar chizmasida aks ettirish
quyidagi ko‘rinishda bo‘ladi:
D
T
Kassa K
T
D
T
Hisob-kitob schyoti K
T
YUqorida keltirilgan misoldagi xo‘jalik jarayoni tufayli «Kassa» va «Hisob-kitob schyoti»
schyotlari bir-biri bilan bog‘lanadi.
Xulosa qilib aytish mumkinki, ikkiyoqlama yozuv — bu xo‘jalik jarayonida vujudga
keladigan o‘zgarishlarning schyotlar tizimi orqali ifodalanishidir.
Ikkiyoqlama yozuv usulining ahamiyati shundaki, uning yordamida, hisob ishlari to‘g‘ri
yuritilayotganligini nazo- rat qilib borish imkoniyati yaratiladi. Korxona xalq xo‘jaligining qaysi
tarmog‘iga qarashligidan qat’iy nazar, unda qanday xo‘jalik jarayoni ro‘y berishidan qat’iy nazar
har doim ikki xil yoki undan ortiq xo‘jalik mablag‘i yoki ularining tashkil topish manbalari
ishtirok etadi. SHuning uchun ham xo‘jalik jarayonlarini schetlarida aks ettirishda 2 yoki undan
ortiq schetlardan foydalaniladi.
Quyidagi misollar orqali ikki yoklama yozuv va uni amaliyotda qo‘lanilishini tushuntirib
beramiz:
1.
Misol. Mehnat haqi berish uchun hisoblashish schetidan kassaga pul olinadi. 70.000
so‘m Jarayonni taxlil qilib o‘rgansak, korxonaning bankdagi hisob-kitob schetidagi mablag‘i
kamayib, korxonaning kassasida esa naqd pul ko‘paydi. Sxema ko‘rinishida jarayonni schetlarda
aks ettirish qo‘yidagi ko‘rinishda bo‘ladi
D+ Kassa K- D+ Hisoblashish scheti K-
70,0 70,0
Xulosa qilib shuni aytish mumkinki, ikki yoqlama yozuv-bu xo‘jalik jarayonida vujudga
keladigan o‘zgarishlarni schetlar tizimi orqali ifodalanishidir.
Do'stlaringiz bilan baham: