A n V a r c h o r iy e V

zarralaridir. Inson esa o‘sha tirik zotlaming o'ziga xos shakli,
ko‘rinishidir. Hozirgi odamzot tanasining shakli jonning bir
shaklli tanadan boshqa shaklli tanaga son-sanoqsiz marta ko‘chib
o‘tishi natijasida sodir bo'lgan1.
Zamonlar o‘tishi bilan Hind Vedalarida bayon etilgan olam
va inson borlig‘i haqidagi fikr-mulohazalar turlicha sharhlandi.
Chunonchi, ortodoksal oqim tarafdorlari Vedalarda bayon qilin­
gan olam va inson borlig‘i orasida o'zaro aloqadorlikning mavjud
ekanligi haqidagi g'oyalami qo‘llab-quwatlagan, uni har to­
monlama rivojlantirgan bo'lsalar, noortodoksal oqim yalovbar-
dorlari bunday qarashlarni tanqid qila boshladilar. Hind falsafa-
sidagi ortodoksal oqimning shakllanishiga: sankxya, vaysheshi-
ka, nyaya, yoga, mimansa diniy-falsafiy maktablarining ijod-
korlari katta hissa qo‘shishgan bo‘lsa, noortodoksal oqim rivo-
jida: jaynizm, buddizm, lokayata, chorvaka maktablari muxlis-
larining ulushi salmoqli bo'ldi.
Ortodoksal oqimning shakllanishiga beqiyos hissa qo‘shgan
sankxya maktabining asoschisi eramizdan awalgi VII asrlarda
yashagan Kapila ed i. Ushbu maktab ijodkorlari Vedalarda bayon
qilingan olam va odam borlig‘i haqidagi fikrlami yanada rivoj-
lantirdilar. Ularning fikriga ko'ra, olam va odam borlig'i biri
ikkinchisi bilan chambarchas bog'liq, yaxlit bir butun bo'lib,
yagona qudrat tufayli vujudga kelgan. O'sha yagona qudrat Pu-
rushadir. Shuning uchun ham dastlabki odam bolasining yaratuv-
chisi, uni inson darajasiga ko'targan ham Purushadir. Purusha
odamda sodir bo'lgan barcha o'zgarishlarga guvoh bo'lib, kos-
mos kabi abadiy, o'zgarmas, koinotdan tashqarida turuvchi,
ya’ni sof transendental ongdir. Uni jismga ham, his-tuyg'uga