A. K. Qayimov, E. T. Berdiyev dendrologiy a

O ddiy kalina yoki chingiz (Viburnum opulus L.) 
g ‘uj b o iib
o ‘sadigan, bo‘yi 4 m ga yaqin butadir. Shoxi va novdalarining po‘sti kul 
rang, b o ‘yiga yorilgan, tuksiz b o ia d i. Kurtaklari tanga bilan o ‘ralgan. 
Barglari qarama-qarshi joylashadi, ular uch besh boiakli, tubi 
yuraksimon, uzun bandli. Barg plastinkasining asosida, barg bandida 
ikkita yoki bir nechta so‘gali bor. Aprel oyining oxirida, may oyining 
boshlarida 
gullaydi, 
guli 
soyabonsimon 
to‘pgul 
hosil 
qiladi. 
T o ‘pgulining ichki gullari ikki jinsli, tashqi gullari mevasi b o iib , ichki 
gullardan yirik. Mevasi avgust oyida yetiladi, sharsimon, qizil rangda 
sersuv. Danagi yassi va qattiq. Oddiy chingiz urugidan ko‘payadi. 
U ru g i bahorda sepiladigan b o is a , avval unga ishlov beriladi. Ildizidan 
bachkilaydi, parxish y o ii bilan ham ko‘payadi.
Kalina keng tarqalgan o ‘simlik hisoblanadi. U g‘arbiy Yevropadan 
boshlab, Kamchatkagacha b o ig a n joylarda, Kavkazda va Qrim 
o ‘rmonlarida o ‘sadi. Sovuqqa, issiqqa va qurgoqchilikka chidamli. Bu 
ham chiroyli buta. Uning xushmanzara bir necha shakli bor, ulaming

---

guli qattiq tuzilgan, mevasiz, gullari yig‘ilib sharsimon chiroyli shingilcha 
hosil qiladi. Chingiz nektarli o ‘simlik, mevalari dorivor sifatida foydalaniladi. 
Undan ko‘kalamzorlashtirish ishlarida foydalanish tavsiya qilinadi.
MARJONDARAXT (SA M BU C U S) TURKUMI
Bu turkumning vakillari buta yoki kichik daraxt b o iib , bo‘yi 8 m ga 
yetadi, shox-shabbasi tarvaqaylab o ‘sadi, p o ‘stlog‘i kul rang, b o ‘yiga 
yorilgan boiadi. Kurtaklari yirik, tuxumsimon, uchi o'tkir. Poyasiniig 
o‘zagi yumaloq, g ‘ovak boiadi. Barglari murakkab toq patsimon 
tuzilgan b o iib , har bir barg qarama-qarshi joylashgan 3-7 ta bargchadan 
iborat boiadi. Bargchalari tuxumsimon, cheti tishchali, yonbargchalari 
bor. May-iyun oylarida gullaydi. Gullari mayda, to‘g‘ri tuzilgan, oq, 
xushbo‘y bo iib , shoxchalaming yuqori qismida 90-100 tadan to‘planib, 
ro‘vak hosil qiladi. Ular ikki jinsli, besh a ’zoli tipda. Mevasi 3-5 ta 
mayda danakchali rezavor meva, avgustda yetiladi, seret qizil-binafsha 
rangda. Barglari to‘kilib ketsa ham, yetilgan mevalari butada saqlanadi, 
ular qushlar uchun ozuqa hisoblanadi o ‘z navbatida qushlar ham 
urugiarini tabiatda tarqalishiga yordam beradi. U ru g i mayda, yonidan 
ezik. Bu turkumning qariyb 25 ta turi b o iib , ular mo‘tadil va subtropik 
iqlimli mintaqalarda tarqalgan.
Quyida eng ko‘p tarqalgan qora va qizil marjondaraxt ustida 
to‘xtalib o ‘tamiz.