Fotihbek Komilov Genetikadan masalalar yechish

 
 
 
 
 

---

Fotihbek Komilov Genetikadan masalalar yechish 
19 
 
 
Pleyotropiya 
 
Genlarning ko‘p tomonlama ta’siri 
pleyotropiya 
deyiladi.Genlarning pleyotrop ta’siri 
biokimyoviy tabiatga ega: bitta gen nazorati ostida hosil bo‘ladigan bitta oqsil – ferment 
nafaqat bitta belgining yuzaga chiqishiga, shuningdek, boshqa turli xil belgi va xususiyatlarga 
ham ta’sir etib, ularda o‘zgarishlarni keltirib chiqaradi. Genlarning pleyotrop ta’siri birinchi 
marta G. Mendel tomonidan aniqlangan, bunda u to‘q qizil gulli o‘simliklarning barg qo‘ltig‘ida 
qizil dog‘larni, urug‘ po‘sti esa kulrang yoki qo‘ng‘ir rangda bo‘lishini kuzatgan. Bunday 
belgilarning rivojlanishi bitta irsiy omil (gen) ta’sirida amalga oshadi. Tovuqlarda masalan, 
jingalak patli zotlar uchraydi. Bunday pat tovuq tanasiga yopishib turmaydi, ko‘pincha sinib 
ketadi. Bu bilan tovuq tanasidan tashqi muhitga ko‘p issiqlik tarqaladi, ovqat hazm qilish, 
yurak-tomir faoliyatining ishi buziladi. Bular esa tovuqning nasl qoldirish xususiyatiga va 
hayotchanligiga salbiy ta’sir ko‘rsatadi. Ba’zi bir genlarning pleyotrop ta’sirida organizmdagi 
turli organlarning rivojlanishida katta o‘zgarishlar ro‘y beradi, natijada ular nobud bo‘ladi. 
Bunday genlar 
letal
, ya’ni 
halokatga olib keluvchi 
genlar deb ataladi. Masalan: sichqonlarda 
jun rangining sariq va qora bo‘lishi bir juft allel genlarga (A-a) bog‘liq. Bu gen retsessiv 
gomozigotali (aa) holatda bo‘lsa, sichqon junining Rangi qora bo‘ladi. Juni sariq rangda bo‘lgan 
sichqonlar doimo geterozigota (Aa) holatda bo‘ladi. Sariq sichqonlar orasida dominant 
gomozigotali (AA) formalari butunlay uchramaydi. Buning sababi junning sariqliligini ta’min 
etuvchi gen dominant gomozigotali holatida organizmning nobud bo‘lishiga olib keladi. 
1. Sichqonlarda jun rangining sariq(A) va qora(a) bo‘lishi bir juft allel genlarga bog‘liq. 
Geterozigota sichqonlar o`zaro chatishtirilsa, F1 da qanday genotipik va fenotipik nisbat 
kuzatiladi? 
Yechish: 
P
x
Gam. A a
A a 
F
1 
AA Aa Aa aa
Tajribada sariq,genotipli ( Aa) o ta-ona sichqonlar o‘zaro chatishtirilgan. Ularning avlodida sariq 
va qora rangli sichqonlar hosil bo‘ldi. Lekin ularning miqdoriy nisbati odatdagicha 3:1 emas, 
balki 2:1 holatida bo‘ldi. Buning sababi dominant gomozigotali (AA) sichqonlar embrional 
rivojlanish davridayoq nobud bo‘ladi.