1. Dasturiy taminot va uning turlari

14.Dasturlash tili haqida tushuncha. Quyi darajadagi tillar.
Foydalanuvchi kompyuter 
bilan muloqat qilish uchun kompyuter “tili” ni bilishi ham talab qilinadi. Kompyuter 
tushunadiga “til” dasturlash tili deb ataladi. Biror masalani kompyuterda yechish uchun, 
avvalo, uning algoritmi tuzilishi va bu algoritmni kompyuter tushunadigan ko`rsatmalar va 
qonun-qoidalar asosida yozilisi kerak bo`ladi. Bu yozuv dastur bajarishi mumkin bo`lgan 
ko`rsatmalarning izchil tartibidan iborat ekan. Kompyuter uchun dastur tuzish jarayoni 
dasturlash va dasturnituzadigan kishi dasturchi deb ataladi. Hozirgi kunda hisoblash, 
muhandis-texnik, iqtisodiy, matnli va sonli axborotlarni taxlil qilish va boshqa masalalarni 
yechish uchun yuqori darajadagi dasturlash tillari mavjud. Bular jumlasiga Beysik, Fortrant, 
Paskal, Kobol va boshqa tillarni kiritish mumkin. Beysik dasturlash tili 1964 yili aqshning 
Dortmunt kollejji ilmiy xodimlari Jon Kemeni va Tmes Kurtsi tomonidan turli hisoblashlarga 
doirmasalalarni kompyuter bilan muloqat holda hal qilishi uchun yaratiladi. “Basic” so`zi 
Beginners Allpyrpose Sumbolic Instruction Code dan olingan bo`lib, o`zbek tilida 
“boshlovchilar uchun mo`ljallangan ko`p maqsadli, belgili ko`rsatmalar tili” degan ma`noni 
bildiradi. Beysik dasturlash tili soddaligi va kompyuter xotirasiga quyiladigan talablarning 
juda kamligi sababli bu dasturlash tili boshqa dasturlash tillari qatori butun dunyoda shaxsiy 
kompyuterlar uchun keng foydalanadigan til bo`lib qoldi. Fortran tili 1954 yilda ishlab 
chiqilgan. Fortran so`zi inglizcha Formula translator so`zidan olingan bo`lib, formula 
tarjimonchisi degan ma`noni bildiradi. Fortran tili muhandislik va ilmiy texnik masalalarni 
yechishga mo`ljallangan dasturlash tili hisoblanadi. Paskal dasturlash tili Shveysariyalik 
professor Virt Niklaus tomonidan 1971 yilda yaratilgan bo`lib, 1981 yilda Paskal tilining 
xalqaro standarti qabul qilingan. Paskal tili jamlovchi mashinani yaratgan fransuz fizigi Blez 
Paskal xotirasiga quyilgan. Paskal tilidan ilmiy texnik, muhandislik masaalarni yechishda 
keng ko`lamda foydalaniladi. Kobol tili 1959 yilda yaratilgan bo`lib, iqtisodiy xarakterga ega 

---

10 
bo`lgan masalalarni yechishga mo`ljallangan [1,14,23,24,26,28] . Past darajadagi dasturlash - 
bu siz hisobga turini va protsessori imkoniyatlarini olish talab tillar mavjud. Operatorlar va 
bunday dasturlash tillari operatsiya usullari, ular kompyuter xotirasi bilim talab va protsessor 
unga o'giriladi, mashinasozlik kodi etarlicha yaqin. Bu turli past-darajali dasturlash tillari 
qo'ng'iroq qilish qiyin. Assembler - ro'yxati hali tilida biri ustunlik uchun kamayadi. Bu 
mashina kodi yaqin sanoq sistemasida dasturlari kodlari qilish imkonini beradi beri, assembler 
kabi operatsion tizimlar, qurilma drayveri sifatida tizimi dasturiy ta'minot yozish uchun faqat 
ishlatiladi va nazorat chip kodlar dasturlashning. Bunday dasturlash tillari salbiy ular 
muayyan qurilmaga maxsus vazifalarni bajarish uchun dasturda yozilgan, deb, va ularning ijro 
boshqa bir protsessor o'tkazish taqdirda mumkin emas.