Maftunaning

---

O’ZBEKISTON RESPUBLIKASI XALQ TA’LIMI VAZIRLIGI 
Navoiy davlat pedagogika instituti 
Tabiatshunoslik fakulteti
Bioligiya va inson hayotiy bo`limi yo`nalishi 
2
 
kurs 
A
 guruh talabasi HAMROYEVA 
MAFTUNANING 
Mavzu: O’simliklarning taqsimlanishi 
RAHBAR: 
Ravshanova M 
Navoiy 2013yil

---

2 
2 
 
 
REJA: 
I.Kirish 
II.Asosiy qism 
1 Cho`l mintaqasi o`simliklari
2 Adir mintaqasi o`simliklari
3 Tog` mintaqasi o`simliklari
4 Yaylov mintaqasi o`simliklari
5 To`qay mintaqasi o`simliklari
III.
 
Qizil kitob va uning ahamiyati, 
O`zbekistondagi foydali va zararli o`simliklar
 
IV. 
XULOSA 

---

3 
3 

K i r i s h
Y e r s h a r i d a u c h r a y d i g a n b a r c h a o ` s i m l i k t u r l a r i h e c h v a q t
y a k k a ( b o s h q a t i r i k o r g a n i z m l a r d a n a j r a l g a n ) h o l d a h a y o t k e c h i r a
o l m a y d i . M u a y y a n b i r y e r n i n g o ` z i d a b i r n e c h a o ` s i m l i k t u r l a r i
b i r g a l i k d a o ` s a y o t g a n i n i k o ` r i s h m u m k i n . B u o ` s i m l i k l a r t u b a n
v a y u k s a k o ` s i m l i k v a k i l l a r i d a n t a s h k i l t o p g a n b o ` l a d i .
H a q i q a t d a n h a m b a r c h a g u l l i o ` s i m l i k l a r b i l a n b i r g a t u p r o q d a
b a ` z i s u v o ` t l a r i b a k t e r i y a l a r n i v a z a m b u r u g ` l a r n i u c h r a t i s h
m u m k i n . O ` s i m l i k j a m o a s i ( g u r u h i ) d e g a n d a , m u a y y a n b i r y e r d a
b i r g u r u h o ` s i m l i k l a r n i n g b i r g a l i k d a y a s h a s h i v a m a ` l u m m a n z a r a
h o s i l q i l i s h i t u s h i n i l a d i . y e r y u z i d a b u n d a y g u r u h l a r t u r l i h i l
o ` s i m l i k l a r ( o ` r m o n , o ` t l o q z o r , b o t q o q l i k , d a s h t , c h o ` l o ` s i m l i k l a r i
v a
h a k o z o ) t i p i n i
t a s h k i l
q i l a d i . O ` s i m l i k l a r n i n g
y e r
y u z i d a
t a r q a l i s h i , t a r q a l i s h q o n u n i ya t l a r i n i o ` s i m l i k l a r g e o g r a f i y a s i
o ` r g a n a d i . O ` s i m l i k l a r n i n g t a r q a l i s h i h a q i d a g a p b o r g a n d a , h a r
b i r g e o g r a f i k z o n a n i n g o ` z i g a x o s t a b i i y s h a r o i t l a r i , a yn i q s a
t a s h q i m u h i t s h a r o i t l a r i n i b i l i s h z a r u r . B u v a z i f a b i l a n e s a
b o t a n i k a n i n g
y a n a
b i r
t a r m o g ` i - o ` s i m l i k l a r
e k o l o g i ya s i
s h u g ` u l l a n a d i . H a r b i r k o n k r e t y e r n i n g , i q l i m , t u p r o q , r e l i e f v a
b o s h q a s h a r o i t l a r n i o ` r g a n i s h a s o s i d a s h u y e r d a o ` s a d i g a n
o ` s i m l i k l a r
h a y o t i n i
a n i q
t s a v u r
e t i s h
m u m k i n
b o ` l a d i . O ` s i m l i k l a r n i n g u m u m i y t a s h q i m u h i t q o l a v e r s a , k o n k r e t
t u p r o q s h a r o i t i g a b o l g a n m u n o s a b a t i n i b o t a n i k a n i n g b o s h q a
t a r m o g ` i - g e o b o t a n i k a o ` r g a n a d i . O ` s i m l i k l a r g e o g r a f i y a s i
u m u m a n b o t a n i k a f a n i n i n g r i v o j l a n i s h i d a O s i yo s h u j u m l a d a n ,
O ` z b e k i s t o n t e r r i t o r i y a s i d a o l i b b o r i l g a n b o t a n i k g e o g r a f i k
t e k s h i r i s h l a r d a h i s s a q o ` s h g a n o l i m l a r n i n g s o n i j u d a h a m k o ` p .
M a s a l a n , S . I . K o r j i n s k i y , A . I . K r a s p o v , V . L . K o m a r o v , M . G .
P o p o v ,
I . M . K r a s h n i k o v
, N . V . P a v l o v ,
I . T . V a s i l c h e n k o ,
N . T . N i c h a e v a , I . I . G r a p i t o v , P . Z o k i r o v v a b o s h q a l q r . Y u q o r i d a
n o m l a r i q a yt e t i l g a n o l i m l a r n i n g k u z a t i s h l a r i a s o s i d a O ` r t a O s i yo
v a O ` z b r k i s t o n o ` s i m l i k l a r i n i n g t a r q a l i s h i v a j o y l a s h i s h i g a d o i r
k l a s s i f i k a t s i y a l a r t u z i l g a n . M a s k u r k l a s s i f i k a t s i y a l a r ( y o k i
s i s t e m a l a r )
a s o s i d a
o ` s i m l i k l a r n i n g
m i n t a q a l a r
b o ` y i c h a
t a q s i m l a n i s h
p r i n s i p i
yo t a d i .
A y n i q s a
P . Z o k i r o v
s i s t e m a s i
o ` z i n i n g q u l a y l i g i , a n i q l i g i v a o d d i y l i g i , b i l a n b o s h q a l a r i d a n f a r q
q i l a d i . Q o r a q a r a g ` a y o ` r m o n l a r i T y a n s h a n n i n g J u n g ` o r i y a , Z a i l i ,
C h o t q o l , T a l a s t o g ` l a r i d a u c h r a y d i v a b i r n e c h a f o r m a t s i y a l a r n i
t a s h k i l q i l a d i Q o r a q a r a g a y p i x t a o ` r m o n l a r i a s o s a n , C h o t q o l v a
F a r g ` o n a t o g ` l a r i d a u c h r a y d i . O ' s i m l i k l a r g e o g r a f i y a s i o ' z i c h i g a
k u yi d a g i m u s t a k i l b o ' l i m l a r i n i o l a d i .
1 . F l o r i s t i k g e o g r a f i y a . B u b o ' l i m a v l o d , o i l a v a s h u k a b i
s i s t e m a t i k b i r l i k l a r n i n g x a m d a o ' s i m l i k g u r u x l a r i n i n g ( o ' r mo n ,
d a s h t , c h o ' l , t o g ) e r y u z i d a g i t a r k a l i s h k o n u n i ya t l a r i n i o ' r g a t a d i .

---

4 
4 
2 . O ' s i m l i k l a r n i n g e k o l o g i k g e o g r a f i y a s i - o ' s i ml i k l a r n i n g t a s h k i
m u x i t b i l a n o ' z a r o m u n o s a b a t i n i o ' r g a n a d i .
3 . T a r i x i y g e o g r a f i y a - i k l i m x a m d a e r k o b i g i n i n g o ' z g a r i s h i
n a t i j a s i d a e r y u z i d a s o d i r b o ' l i b , t u r a d i g a n o ' s i ml i k l a r n i n g
t a r k a l i s h k o n u n i y a t l a r i n i o ' r g a t a d i .
4 . G e o b o t a n i k a y o k i f i t o t s e n o l o g i y a - O ' s i m l i k j a m o a l a r i n i n g
y a s h a s h j o y i s h a r o i t i v a x u d u d l a r g a b o g l i k x o l d a t u z i l i s h i n i v a
u l a r n i n g t a k s i m l a n i s h i n i o ' r g a t a d i .
M a ' l u m
b i r
x u d u d d a
o ' s u v c h i
o ' s i m l i k
t u r l a r i n i n g
y i g i n d i s i g a
f l o r a
d e y i l a d i .
M a s a l a n :
O ' z b e k i s t o n
f l o r a s i ,
K o z o g i s t o n f l o r a s i v a x o k a z o . B i r m a m l a k a t f l o r a s i b o s h k a
m a m l a k a t f l o r a s i d a n x a m m a v a k t f a r k k i l a d i . C h u n k i u l a r n i n g
i k l i m i v a t u p r o k s h a r o i t i x a m d a o ' s i m l i k t u r l a r i n i n g k e l i b c h i k i s h i
t u r l i c h a d i r .
O ' s i m l i k t u r l a r i n i n g e r s h a r i b o ' y l a b t a r k a l i s h i m a ' l u m
k o n u n i ya t a s o s i d a b o ' l i b , u l a r k u y i d a g i l a r d a n i b o r a t d i r .
1 .
S h i m o l d a n
J a n u b g a
b o r g a n
s a r i
o ' s i m l i k
t u r l a r i
o r t a v e r a d i . C h u n k i i k l i m o ' z g a r i b , o ' s i m l i k l a r n i n g y a s h a s h i u c h u n
s h a r o i t y a x s h i l a n i b b o r a d i .
2 . O ' s i m l i k t u r l a r i t o g l i t u m a n l a r g a n i s b a t a n t e k i s l i k d a
k a m r o k b o ' l a d i . S a b a b i t o g l a r d a i k l i m v a t u p r o k s h a r o i t i x i l ma
x i l d i r .
3 .
G e o l o g i k
j i x a t d a n
o l d i n
x o s i l
b o ' l g a n
t o g l a r
v a
t e k i s l i k l a r d a o ' s i m l i k l a r s o n i , n i s b a t a n y a n g i b o ' l g a n x u d u d l a r g a
k a r a g a n d a k o ' p r o k b o ' l a d i .
4 . T r o p i k v a s u b t r o p i k m a m l a k a t l a r d a i k l i m s h a r o i t i o ' t a
k u l a y l i g i t u f a y l i u l a r d a o ' s i m l i k t u r l a r i n i n g s o n i k o ' p b o ' l a d i .
M a s a l a n : M D X d a y u k s a k o ' s i m l i k l a r n i n g 1 6 m i n g g a y a k i n t u r i
u c h r a g a n b o ' l s a , B r a z i l i y a d a 4 0 m i n g . O ' r t a O s i yo n i n g t o g l i
t u m a n l a r i d a y u k o r i o ' s i m l i k l a r n i n g 5 m i n g g a y a k i n t u r i o ' s a d i .
C h o ' l z o n a s i d a x a m m a s i b o ' l i b , 8 0 0 g a y a k i n o ' s i m l i k l a r t u r i
u c h r a yd i .
3 . O ' s i m l i k t u r l a r i n i n g k e l i b c h i k i s h i , t a b i a t d a t u t g a n o ' r n i ,
x a l k x o ' j a l i g i d a f o yd a l a n i s h i g a k o ' r a b a r c h a y u k s a k o ' s i ml i k l a r
k u yi d a g i g u r u x l a r g a b o ' l i n a d i . 1 . M a d a n i y o ' s i m l i k l a r . B u l a r
i n s o n l a r t o m o n i d a n e k i b , o ' s t i r i l a d i g a n o ' s i m l i k l a r b o ' l i b , o d a ml a r
u l a r n i n g x o s i l l i s i f a t l i t u r v a n a v l a r i n i y a r a t g a n l a r . M a s a l a n :
g o ' z a , b u g d o y . G . N . S h l i k o v m a ' l u m o t i c h a x o z i r e k i l a d i g a n
o ' s i m l i k t u r l a r i n i n g s o n i 3 0 0 0 0 t a b o ' l i b , i n s o n l a r n i n g d o i mi y 
f o y d a l a n i l a d i g a n t u r l a r i 1 1 m i n g n i t a s h k i l k i l a d i .
O ' z b e k i s t o n n i n g o ' s i m l i k l a r i , x u s u s a n d e n d r o f l o r a s i t u r l i
m a m l a k a t l a r d a n k e l t i r i l g a n y a n g i d a r a x t v a b u t a o ' s i m l i k a r
x i s o b i g a b o yi m o k d a . M a s a l a n : V i r g e n y a x u r m o s i , p u s h t i g u l l i
a k a t s i y a , k a t a l p a , A m e r i k a z a r a n g i , t u x m a k , s h a r k x u r mo s i ,
b e r e s k l e t , s o v u n d a r a x t i , l o l a d a r a x t i , m a g n o l i y a v a s h u k a b i l a r .

---

5 
5 
2 . Y o v v o yi o ' s i m l i k l a r e v o l yu t s i o n j a r a y o n l a r n a t i j a s i d a
 
y a s h a s h g a m o s l a s h g a n t a b i y s h a r o i t d a o ' s a d i a g n o ' s i m l i k l a r d i r .
M a s a l a n : O ' r t a O s i y o c h o ' l z o n a s i d a g i s h o v o k l a r , k o r a b o s h ,
y a n t o k , l o l a k i z g a l d o k , s a k s o v u l l a r . T o g z o n a s i d a g i y o v v o y i o l m a ,
y o n g o k , a r c h a , d o ' l a n a , b o d o m , p i s t a , b o t k o k l a r d a o ' s u v c h i
k a m i s h l a r , k o ' g a l a r , s u v o ' t l a r i , m o x l a r .
3 . B e g o n a o ' t l a r . B u l a r n i t r a n s p i r a t s i y a k o y f i t s e n t i m a d a n i y 
o ' s i m l i k l a r g a n i s b a t a n y u k o r i b o ' l a d i . M a s a l a n : g o ' z a d a 5 0 0 - 6 0 0
g , b u g d o yd a 5 0 0 g , j u x o r i d a 3 0 0 g r - g a t e n g b o ' l s a , g u m a y d a 7 5 0 ,
s h o ' r a d a 8 0 0 , o k s h u v o k d a e s a 9 5 0 g r - g a t e n g d i r . g o ' z a n i o ' r t a c h a
o ' t b o s g a n d a x a r g a d a n 1 0 0 0 - 1 8 0 0 m 3 s u v o r t i k c h a s a r f b o ' l a d i .
B e g o n a o ' t l a r k e l i b c h i k i s h i g a k o ' r a a n t r o p o x o r - b o s h k a
j o y l a r d a n k e l g a n v a a p o f i t - m a x a l l i y b e g o n a o ' t l a r g a b o ' l i n a d i .
A p o f i t l a r . 1 . E k i n z o r v a k o ' c h a t z o r l a r d a o ' s a d i g a n s e g e t a l
a p o f i t l a r .
2 . T a s h l a n d i k j o y l a r d a o ' s a d i g a n r u d e r a l a p o f i t l a r .
3 . I n s o n a l r t o m o n i d a n y a r a t i l g a n s u v x a v z a l a r i d a o ' s a d i g a n
g i d r o a p o f i t l a r .
4 . S u v o m b o r l a r i v a s u g o r i s h v o s i t a l a r i n i n g c h e k k a l a r i d a
o ' s a d i g a n g i g r o a p o f i t l a r g a b o ' l i n a d i . B e g o n a o ' t l a r b i r yi l l i k , i k k i
y i l l i k v a k o ' p yi l l i k b e g o n a o ' t l a r g a a j r a t i l a d i .
O ' s i m l i k l a r n i n g f l o r i s t i k g e o g r a f i y a s i . O ' s i m l i k l a r n i n g a r e a l i .
A r e a l yu n o n c h a , " a r e a " s o ' z i d a n o l i n g a n b o ' l i b , m a y d o n , x u d u d
d e g a n m a ' n o n i b i l d i r a d i . M a ' l u m b i r o ' s i m l i k t u r i , a v l o d i yo k i
o i l a s i n i n g e r y u z i d a t a r k a l g a n m a y o d o n i a r e a l d e b a t a l a d i . A r e a l
t u r l i k a t t a l i k d a b o ' l i s h i m u m k i n . M a ' l u m t u r , a v l o d t a r k a l g a n
a r e a l g a n i s b a t a n o i l a a r e a l i k e n g r o k v a k a t t a r o k b o ' l a d i . B i r
a r e a l d a u c h r a yd i g a n o ' s i m l i k a r n i n g t u r l a r i s h u x u d u d d a b i r t e k i s
b o ' l m a y , y a s h a s h u c h u n k u l a y r o k j o yl a r i d a k o ' p r o k . , n o k u l a y 
z o n a l a r i d a e s a k a m r o k u c h r a y d i . A r e a l l a r i k k i x i l b o ' l a d i . T a b i i y 
a r e a l ,
s u n ' i y
a r e a l .
M a s a l a n :
o d d i y
k a m i s h
e r
s h a r i n i n g
s h i m o l i d a n t o r t i b j a n u b i d a g i e n g c h e k k a k e n g l i k l a r g a c h a b o ' l g a n
b a r c h a k i t ' a l a r d a o ' s a d i . A r e a l i e r s h a r i k u r u k l i g i n i n g y a r mi d a n
k o ' p i n i e g a l l a y d i g a n o ' s i m l i k t u r l a r i k o s mo p o l i t l a r d e b a t a l a d i .
( j a g - j a g , k o k i o ' t , s h o ' r a , k o ' n g i r b o s h , k e n g b a r g l i z u b t u r u m ) .
T u t a s h a r e a l d e b , m a ' l u m t u r i n d i v i d l a r n i n g s h u a r e a l n i
t a s h k i l k i l g a n m a y d o n l a r i b o ' yi c h a t a r k a l i s h i g a a y t i l a d i .
U z i l g a n a r e a l l a r , c h u c h u k b o d o m ( A m y g d a l u s c o m m u n i s )
O ' z b e k i s t o n n i n g P a r k e n t t u m a n i v a T u r k m a n i s t o n n i n g g a r b i y 
K o p e t d o g i d a o ' s a d i . A y r i m t u r l a r i n i n g a r e a l i t o r b o ' l i s h i m u m k i n ,
c h u n k i , t a s h k i m u x i t n i n g k e s k i n k i s k a r i s h i n a t i j a s i d a u l a r
y a s h a y d i g a n m a y d o n k e s k i n k i s k a r i s h i m u m k i n . O ' z i n i n g s o b i k
m a y d o n l a r i d a s a k l a n i b k o l g a n b u t u r l a r r e l e k t t u r l a r yo k i
r e l e k t l a r d e y i l a d i . M a s a l a n : y o n g o k ( j u g l a n s r e g i a ) . J u d a x a m 
k i c h i k a r e a l n i i s h g o l k i l u v c h i t u r l a r e n d i m i k t u r l a r yo k i

---

6 
6 
e n d i m i k l a r d e y i l a d i .
 
O ' z a r e a l i n i k e n g a y t i r i s h g a u l g u r m a g a n y o k i k e n g a yt i r a
o l m a y d i g a n t u r l a r n e o e n d e m i k l a r d e yi l a d i . ( t o g l i m a m l a k a t l a r d a
y o k i
o r o l l a r d a
o ' s u v c h i
o ' s i m l i k l a r ) .
E r
y u z i d a
j o yl a s h i b
u l g u r m a g a n y o s h t u r l a r p a l e o e n d e m i k l a r d e y i l a d i .
L e n t a s i m o n
a r e a l
- m a s a l a n :
t u r a n g i l
t e r a g i
S i r d a r y o ,
A m u d a r y o
v a
b o s h k a
d a r y o l a r
b o ' y l a r i d a
o ' s a d i .
A r e a l
c h e g a r a l a r i g a a n t r o p o g e n o m i l l a r x a m k a t t a t a ' s i r k o ' r s a t a d i .
M a s a l a n : O ' r t a o s i y o t o g l a r i v a c h o ' l l a r i d a o ' s u v c h i a r c h a , p i s t a ,
b o d o m , y o n g o k , y o v v o y i o l m a l a r , s a k s o v u l , s h u v o k , b u l a r n i n g
a r e a l i a n c h a t o r a yg a n . I n s o n l a r a r e a l l a r n i k e n g a y t i r a d i x a m ,
m a s a l a n : o ' r t a t o l a l i g o ' z a A m e r i k a d a n , i n g i c h k a t o l a l i g o ' z a
M i s r d a n , p o mi d o r - k a r t o s h k a l a r J a n u b i y A m e r i k a d a n o l i b
k e l i n g a n .
I n s o n l a r
o ' z
x a yo t
f a o l i y a t i d a
o ' z i
u c h u n
k e r a k l i
o ' s i m l i k l a r n i b i r j o y d a n i k k i n c h i j o yg a k o ' c h i r i b t u r a d i l a r . B u
u m u m i y n o m b i l a n i n t r o d u k t s i ya d e yi l a d i . M a s a l a n : X i t o yd a n
K a v k a z n i n g k o r a d e n g i z s o x i l l a r i g a c h o y , t s i t r u s , b a mb u k , t u n g a
d a r a x t o l i b k e l i b e k i l i s h i .
O ` z b e k i s t o n a s o s a n i k k i a z i m d a r y o – A m u d a r y o v a S i r d a r yo
o r a l i g ` i d a j o y l a s h g a n . U O r o l d e n g i z i v a u s t u y r t t e k i s l i g i d a n
t o r t i b , q o r l i T y a n s h a n v a P o m i r – O l o y t o g ` l a r i g a c h a , A m u d a r yo
y o q a l a r i d a n t r t i b , Q i z i l q u m c h o ` l l a r i g a c h a b o ` l g a n g ` o y a t k a t t a
t e r r i t o r i y a n i e g a l l a y d i . U n i n g u m u m i y m a y d o n i 4 4 9 , 6 m i n g k v k m 
n i t a s h k i l e t a d i .
O ` z b e k i s t o n r e l y e f i n i n g n o t e k i s l i g i , m i k r o r e l ye f i n i n g t u r l i
t u m a n l i g i u n i n g t a b i i y s h a r o i t i g a k e s k i n t a ` s i r e t a d i . S h u s a b a b l i
u n i a n i q b i r i q l i m m i n t a q a s i g a k i r i t i b b o ` l m a y d i . L e k i n u m u m i y
j o y l a s h i s h i , s h a r o i t i n i h i s o b g a o l i b , u n i o ` r t a c h a mi n t a q a n i n g
c h o ` l l a r z o n a s i g a k i r i t i s h a d i . O ` z b e k i s t o n o ` s i m l i k l a r g a b o y o ` l k a
,VI to mlik ,,o`zbekiston flo rasida ” 4148 ta tur qayd etilgan.