Тошкент давлат юридик университети

ekologik huquqbuzarlik 
hisoblanadi. 
Ekologik 
huquqiy 
munosabatlar 
to‘g‘risida 
gapirganda 
“tabiatdan foydalanish” va uni 
“muhofaza qilish”ni bir-biridan ajratib bo‘lmaydi. Ularni bir tanganing 
ikki tomonidek tassavvur etish lozim. Masalan, yerlardan foydalanish 
deganda, ularni muhofaza qilishni ajratib bo‘lmaydi. Shuning uchun 
ham ekologiya huquqini atrof-muhitni muhofaza qilish deb tor tushinish 
mumkin emas.
 
Esda tuting! 
Huquqning 
metodlari 
deganda, 
ijtimoiy 
munosabatlarga huquqiy ta’sir qilish vositalari 
tushuniladi. 
Boshqacha 
aytganda, 
huquq 
normalari orqali davlat ijtimoiy munosabatlar 
ishtirokchilari xulq-atvoriga ta’sir qilish vositalari huquq metodlari 
deyiladi.
 
Ilmiy-yuridik 
tushunchani 
yodda saqlang! 
Ekologik huquqiy tartibga solishda asosan 
ma’muriy-huquqiy va 
fuqarolik-huquqiy metodlardan
foydalaniladi.
Ma’muriy-huquqiy metod
davlat 
majburlovini 
ta’minlashga 
qaratilgan chora-tadbirlarning qo‘llanilishida namoyon bo‘ladi. Huquqiy 
munosabatlar ishtirokchilari xulq-atvori ma’qul darajada bo‘lishini 
ta’minlash uchun davlat o‘zining ko‘rsatma berish, ruxsat etish, taqiqlash 
kabi choralarini qo‘llaydi. Huquqda atrof-muhit obyektlaridan foydalanish 
tartiblari, unga ta’sir qilish chegaralari va taqiqlari, ta’sirning oldini olish 
choralari (masalan, nazorat yuritish, ekologik ekspertiza, litsenziya berish), 
javobgarlikka tortish va boshqa shunga o‘xshash vositalarning belgilanishi 
huquqiy tartibga solishda ma’muriy-huquqiy usulni amalga oshirishni 
bildiradi.
Fuqarolik-huquqiy 
metod –
ekologik 
huquqiy 
munosabatlarni 
tartibga solishda keyingi davrlarda qo‘llanilayotgan usuldir. Tabiat 
boyliklariga nisbatan fuqarolik-huquqiy munosabatlarining qo‘llanilishi 

---

22 
bozor iqtisodiyoti mohiyatiga mos bo‘lganligi uchun dolzarb hisoblanadi. 
Bu usulning ma’nosi shundaki, ekologik huquqiy munosabatlarni tartibga 
solish davlat (ma’muriy) majburlovining vositalari asosida emas, balki 
huquqiy munosabatlar ishtirokchilarining o‘zaro huquq va majburiyatlari 
fuqarolik huquqiy vositalar, ya’ni shartnoma, iqtisodiy mexanizm, mulkiy 
majburiyatlarni bajarish asosida amalga oshiriladi. Demak, ekologiya 
huquqining fuqarolik-huquqiy usuli shartnoma (ijara, muddatli egalik 
qilish va h. k. ), iqtisodiy mexanizm (haq to‘lash, soliqqa tortish, 
rag‘batlantirish va h. k. )larning tabiat obyektlaridan foydalanish va ularni 
muhofaza qilish borasidagi huquq va majburiyatlar qo‘llanilishidir. 
Ekologiya 
huquqining 
yuqorida 
ko‘rsatilgan usullari ilmiy 
adabiyotlarda umum tan olingan usullar hisoblanadi. Biroq O‘zbekistonda 
fuqarolik jamiyati jadal sur’atlarda shakllanayotganligi va fuqaro va 
jamoat tashkilotlari ham ekologik huquqiy munosabatlarni tartibga 
solishda ma’lum rol o‘ynayotganligini hisobga olib, ekologiya huquqining 
uchinchi usuli – jamoatchilik ishtirokida tartibga solish usulini ham 
e’tiborga olish jamiyat rivojlanishining hozirgi bosqichini tavsiflovchi 
omildir.
Umuman olganda, huquq subyektlari xulq-
atvoriga nodavlat institutlarining hujjatlari 
orqali 
ta’sir etish “huquq metodlari 
konsepsiyasi”ga zid hisoblanadi. Biroq fuqarolik jamiyati rivojlanishi 
davrida nodavlat ta’sir etishni ham to‘liq inkor etib bo‘lmaydi.