1-mavzu: biologiya fanining maqsadi va vazifalari

6 - MAVZU: GENETIK INJENERIYA HAQIDA TUSHUNCHA
“BUMERANG” TEXNOLOGIYASI
1-KICHIK GURUH
VAZIFA
Genetik injeneriya fani maqsad va vazifalari
Bir  molekula  oqsilning  biologik  sinteziga  javobgar  bo’lgan,  DNK  zanjiridagi 
nukleotidlar  qatoriga  gen  deb  ataladi.  Murakkab  biologik  jarayon  ketma  ketligini 
boshqarishda ishtirok etadigan, genetik tuzilishi bo’yicha deyarli bir-biriga o’xshash 
bo’lgan bir necha genlar – genlar majmuasi yoki oilasini tashkil qiladi. 
Organizmlar  genlari  yoki  genlar  majmuasini  inson  manfaatlarini  ko’zlagan 
holda o’zgartirilishiga gen injeneriyasi yoki genetik injeneriya deb ataladi. 
Gen injeneriyasi fanining maqsadi genlarning ichki tuzilishini va xromosomada 
tutgan o’rnini ehtiyojga mos ravishda o’zgartirib, ularning faoliyatini idora etishdir.
Genetik  injeneriyaning  tadqiqot  ob’ektlari  viruslar,  bakteriyalar  zamburug’lar, 
hayvon va o’simliklarning hujayralaridir. Bu tirik mavjudotlarning DNK molekulasi 
hujayraning  boshqa  moddalaridan  tozalab  olinganidan  keyin  ular  orasidagi  moddiy 
farq yo’qoladi. Tozalangan DNK molekulasi enzimlar vositasida spetsifik bo’laklarga 
parchalanishi  va  qaytadan  bu  bo’laklar  ulovchi  enzim  vositasida  ehtiyojga  mos 
ravishda  ulanishi  mumkin.  Hozirgi  zamon  genetik  injeneriyasi  usullari  yordamida 
probirkada  har  qanday  DNK  molekulasi  bo’lagini  aynan  ko’paytirish,  yoki  DNK 
zanjiridagi xohlagan nukleotidni boshqasi bilan almashtirish mumkin. 
Buyuk  fransuz  olimi  Lui  Paster  bakteriyalarning  xilma-xilligini,  ularning 
irsiyati mavjudligini va xususiyatlarining irsiyatga to’la bog’liqliligini, bakteriyalarni 
klonlash usuli bilan ilk bor ko’rsatib berdi. 
1952  yil  Joshua  va  Ester  Lederberglar  bakteriyalarga  genlar  mutatsiyasining 
o’z-o’zidan  sodir  bo’lishini  bakteriya  koloniyalaridan  nusxa  (replika)  ko’chirish 
usulini qo’llash vositasida isbot qilib berdi. 
Bu  olimlar  mutant  hujayralarni  replika  ko’chirish  usuli  bilan  ajratib  olishni 
ishlab chiqdilar.
Bir  turga  mansub  bo’lgan,  lekin  ayrim  genlari  bilan  bir-biridan  farqlanuvchi 
bakteriya  hujayralari  alohida  shtamm  deb  ataladi.  Genetik  xususiyatlarini  hisobga 
olib shtammlarga nom beriladi. Har qanday shtammga oid bir dona bakteriya bo’linib 
ko’payishi natijasida hosil bo’lgan hujayralar to’plami mazkur shtammning kloni deb 
ataladi. Bir klon tarkibiga kiruvchi bakteriya hujayralarning irsiyati bir xildir. 

---