O 'z b e k is t o n r e s p u r L ik a s L o L iy va o 'r t a m a X s u s t a 'l I m V a z ir L ig I

Suvsi: h ayot bo'lm as, m ehnatsi: r o h a t”,
"M ehnat
qilsan g yasharsan, katta- katta osharsan
”, 
“O ltin о ‘tda toblanar, odam -
m eh n a td a ”, ”Mehnat bilan qarisang, rahm at bilan y a s h a r s a n ”, "U zoq umr siri
m eh n a td a ”
v.h.jk.
M ehnat tarbiyasi m asalalari 0 ‘rta O siyolik m u tafak k ir olim va shoirlarning 
b izga m eros b o ‘lib qolgan m a ’rifiy asarlaridan katta o ‘rin olgan. B uyuk o ‘zbek 
shoiri A lish er N avoiy m ehn atsev arlik n i chinakam insoning eng asosiy xususiyati 
deb bilgan. M ehnat kishini bezashini, uni har to m o n lam a kam ol to p tirish in i yuksak 
k o ‘tarinki ruh bilan m adh etgan. Y oshlarni sid q id ild an m ehnat qilishga, m ehnatni 
q a d rla sh g a chaqirgan. S harq m a d a n i)a tin in g buyuk nam oyandasi M irzo U lu g ‘bek 
ham yosh av lo d g a tab iat va uni m u h o faza qilish, ta b ia t y aratg an n e 'm a tla rn i tejab- 
terg ab s a r f q ilish to ‘g ‘risid a b ilim lar b erish k erak lig in i ta ’kidlaydi. Y oshlar 
bilim larni o n g li ravishda o ‘zlash tirish lari, o ‘z fik r-m u lo h azalarin i to ‘g ‘rilig ig a 
b ev o sita k u zatish orqali ishonch hosil qilishlari m uhim ah am iy atg a e g a ekanligini 
k o ‘rsatib o ‘tgan.
M eh n at faq at h ay o tiy zarurat v a m oddiy faro v o n lik m anbayi b o ‘lib qolm ay, 
y o sh la rd a y ax sh i xu lq v a m a ’naviy sifatlarni v u ju d g a keltirad i; lo q ay d lik va 
b ep arv o lik kabi illatlarni b a rta ra f etib, k ish id a qu v o n ch v a m am n u n lik hislarini 
paydo qiladi. O dam d u n y o d ag i ham m a y ax sh i n a rsa la rg a eg a b o ’lsa-yu, lekin o ‘zi 
m e h n a t qilm asa, u baxtli b o ’la olm asligi badiiy asarlard a o ‘z aksini topgan; ezgu 
m a q sa d la rg a e rish ish n in g eng m uhim om ili b o 'lg a n m eh n a t tu fay li m am lak atn in g
g u lla b -y a sh n a sh i m u m k in lig i qayd etilgan. M a k tab n in g vazifasi bo lalarn i m ehnatni 
h u rm a t q ilish va sevish, m eh n atn in g aham iy atin i tu sh u n tirish , z o 'r berib m eh n at 
k o 'n ik m a la ri hosil q ilish g a, eng m uhim i, ja m iy a t b ax t-sao d ati y o 'lid a halol va
156

---

fido k o ro n a m e h n a t qilish g a tayyor turish va shunga intilish ruhida tarb iy alash d an
iboratdir. M eh n a td a organizm chiniqadi, chidam lilik, q a t'iy a tlik , intizom lilik kabi 
h islatlar tarb iy alan ad i. M ehnat vaqtni to 'g 'r i rejalashtirish va undan unum li 
foydalanish h a m d a uyu sh q o q lik bilan sam arali ishlashga o 'rg a ta d i. A qliy m eh n at 
so h asid a ham , jism o n iy m ehnat sohasida ham ongli va ijodiy m ehnat qilish tufayli 
erish ilg an m u v affaq iy at kishida z o 'r qoniqish va quvonch hislarini tu g 'd ira d i. K ishi 
kuch va q u v v atin in g behuda ketm aganligiga x ursand b o 'la d i. M ehnat kishini 
olijanob q ilad i, boshqalarning kasb-koridan q a t'iy nazar, m ehnat sam aralarini, 
m eh n atk ash kishini hurm at qilish, dangasa. ishyoqm aslardan nafratlanish ruhida 
tarbiyalaydi. M ehnat ja m o a m ulkini va kasbiy m ulkni ehtivot qilishga o 'rg a ta d i, 
chunki bularn in g ham m asi kishilarning m ehnat sam arasidir.
M ehnat ja ra y o n id a ahillik va o 'rto q lik aloqalari. o 'z a ro m unosabat paydo 
b o 'la d i va m ustah k am lan ad i. Jam oatchilik xususivatlari shakllanadi, iroda, xarak ter 
m u stah k am lan ad i va nihoyat. eng m uhim i m ehnatda vatanparvarlik. y u rtp arv arlik
hislari paydo b o 'la d i v a m ustahkam lanadi.
M ehnat tarbiyasi oiladan boshlanishi kerak. B olalar yoshlik c h o g 'la rid a n
boshlaboq tev arak -atro flarid ag i kishilarning turli-tum an ishlariga qiziqadilar, 
kattalarga qarash m o q ch i b o 'la d ila r. Bu intilishni har tom onlam a ra g 'b a tla n tirib
turish, m ak tab d a m eh n at tarbiyasining yaxshi borishi oilada. m aktabgacha tarbiya 
m u assasalarid a berilgan m ehnat tarb iy asig a b o g 'liq d ir. B olalar 2 yoshdan boshlab 
q o 'lla rid a n k elg an c h a o 'z -o 'z la r ig a xizm at k o 'rsa ta boshlaydilar. keyin bolalar 
b o g 'c h a sid a rasm chizish, loydan buyum lar y asash , applikatsiya, oddiy o 'y in c h o q la r 
y asash , q o g 'o z d a n , k artondan buyum lar yasash kabi ishlarni bajaradilar. B o lalar o 'z
b u rch ak larin i y ig 'ish tirish , o 'rin solish, o 'sim lik la rn i parvarish qilish. stol tu zash , 
xonadagi chan g -ch u n g larn i artish kabi ishlarga asta-sekin o 'rg a tila boriladi.