Toshkent tibbiyot akademiyasi ergashev u. Y. Xirurgik kasalliklar

Piloroduodenal stenoz. 
Uning sababi koʼpincha 12-barmoqli ichak yoki 
pilorik boʼlimi, yoki pilorik kanalidagi yarada periultseroz infiltrat, shish, spazm va 
chandiqdanish boʼlishidir. Yarali anamnez odatda davomliligi, biroq, yoshi 

---

325 
ulgʼaygan va keksa odamlarda kasallik paydo boʼlgan vaqtdan boshlab1-3 oy 
ichida stenoz rivojlangan hollar maʼlum. 
Evakuatsiyaning buzilish darajasiga koʼra stenozning 3 asosiy bosqichi farq 
qilinadi. 
Kompensatsiyalangan stenoz biror belgilarsiz oʼtadi: ovqatning toraygan 
uchastka orqali qiyinlik bilan oʼtishi meʼdaning kuchaygan peristaltikasi bilan 
qoplanadi, yaʼni kompensatsiyalanadi. Klinik jihatdan yara kasal-ligining odatdagi 
simptomlari fonida meʼdaning toʼlib ketish sezgisi, epigastriyda, ayniqsa koʼp 
ovqat yeyilgandan keyin ogʼirlik paydo boʼladi. Nordon kekirish, baʼzan meʼda 
suyuqligi aralash nordon hidli qayt qilish yengillik beradi. Rentgenologik 
tekshiruvda meʼda oʼlchami normal, biroq gipermotorika, bariyning oʼrtacha tutilib 
qolishi aniqlanadi.
Subkompensatsiyalangan stenoz meʼdada toʼliqlik hissi palagʼsa boʼlgan 
tuxum hidi keladigan yoqimsiz kekirish, sanchiqsimon ogʼriq, qorin quldirashi 
bilan oʼtadi. Qusish koʼprok boʼladi, bemorlar oʼzlarini qusishga majbur etadilar, u 
yengillik beradi. Qusuq massasida undan oldin yoyilgan ovqat qoldiqlari boʼladi. 
Bemorlarning ahvoli yomonlashadi, holsizlanish, ozib ketish, suv-elektrolit balansi 
buzilishlari ifodalangan. Obʼektiv tekshirishda epigastriyda «chayqalish shovqini» 
qayd qilinadi. Rentge¬nologik nahorga meʼdada suyuqlik, uning peristaltikasi 
sustlashgan, toraygan piloduodenal kanal orqali sekinlashgan evakuatsiya qayd 
qilinib, bariy 6-12 soatgacha tutilib qoladi. 24 soat oʼtgach meʼdada bariy 
boʼlmaydi. 
Dekompensatsiyalangan stenoz meʼdada suyuqlik evakuatsiyasining keskin 
buzilishi, umumiy holatning yomonlashishi bilan oʼtadi. Meʼdada suyuqlikning 
turib qolishi meʼdaning choʼzilib ketishiga, dilatatsiyasiga olib keladi, meʼdada bir 
necha litrgacha badboʼy suyuqlik toʼplanib qoladi, palagʼsa boʼlgan tuxum hidi 
keladigan kekirish paydo boʼladi. Аtayin qoʼzgʼatilgan qusishdan keyin bemor 
ahvoli vaqtinchalik yengillashadi, biroq tez-tez qayt qilish, koʼp mikdorda 
suyuqlik, xloridlar, kaliy ionlari yoʼqotish degidratatsiyaga, qonning 

---

326 
quyuklashuviga, xloridlar kamayishiga, alkaloz, diurez kamayib ketishiga olib 
keladi. 
Bemorlarning umumiy ahvoli yomonlashadi, ular ozib ketadi, teri 
qoplamining elastikligi pasayadi, adinamiya boʼladi. Qorin devorining turtkisimon 
chayqalishlarida «chayqalish shovqini», meʼdada koʼzga koʼrinadigan qisqarish 
aniqlanadi. 
Rentgenologik tekshiruvda qabul qilingan kontrast aralashmasi pastga tushadi 
va meʼda kosacha koʼrinishini oladi, bunda meʼdaning pastki qutbi taroqsimon 
chiziqdan 6-10 sm pastga tushadi, tekshirish vaqtida suyuqlik evakuatsiyasi 
boʼlmaydi, meʼda peristaltikasi sekin yoki boʼlmaydi, meʼdada bariy 24 soat va 
bundan koʼp vaqt tutilib qoladi (126-rasm). 
126-rasm. Dekompensatsiyalashgan pilorostenozning rentgenologik va 
endoskopik ko’rinishi. 
Dekompensatsiya bosqichida bemorda keskin suvsizlanish, kaxeksiya 
rivojlanishi ehtimol, buyrakdan qon oqimi pasayadi, diurez kamayadi, nordon 

---

327 
mahsulotlar siydik bilan chiqarilmaydi, alkaloz atsidozga oʼtadi, ogʼir hollarda 
gastrogen tetaniya rivojlanadi (talvasa, trizm, «akusher qoʼli»- Trusso simptomi). 
Bunday asoratlar operatsiyadan oldingi korrektsiyani qunt bilan oʼtkazish, 
bemorlarni reanimatsion boʼlimga yotqizishni taqozo etadi. 
Piloroduodenal stenozlarni operatsiya yoʼli bilan davolash. Operatsiyaning 
maqsadi bir tomondan oʼtkazuvchanlikni tiklash va ayni vaqtda yara kasalligini 
batamom tuzatib yuborish uchun shart-sharoitlar yaratishdan iborat. Hozirgi vaqtda 
piloroduodenal zona stenozlarini davo-lashning koʼp sonli usullaridan asosan 3 turi 
kullaniladi: 1- radikal operatsiyalar - dekompensatsiyalangan stenozda meʼdaning 
2/3 qismini rezektsiya qilish gastrodudenoanastomoz Bilrot- I (rasm 1,2,3) yoki 
gastroentero- anastamoz Bilrot- IIusulida bajariladi (12-barmoqli ichak- ning 
stenozlovchi yarasi va meʼda yarasining qoʼshilib kelishi; duodenostaz boʼlganda 
ham), ikki tomonlama stvol vagotomiyasi bilan antrumektomiya (oʼsha 
koʼrsatmalar boʼlganda va kislotalilikning yuqori raqamlarida); II- palliativ 
operatsiyalar-meʼdanidrenajlashning har xil turlari (gastroenteroanastomoz, 
gastroduodenoanastomoz, piloroplastika). Biroq operatsiyalarning bu turlari 
alohida variantda juda ogʼir yotgan, holsizlangan va keksa bemorlardagina 
qoʼllanilishi mumkin, chunki saqlanib qolgan kislota hosil qiladigan va sekretor 
funktsiyalar peptik yaralar paydo boʼlishiga olib keladi; III-aʼzoni saqlab qoladigan 
operatsiyalar vagotomiyaning turli variantlari (stvol, selektiv, selektiv proksimal, 
vagotomiyaning boshqa har xil variantlari) bilan birga oʼtkaziladigan meʼdani 
drenajlovchi operatsiyalar (127-rasm). 

---

328 
127-rasm. Piloroduodenal stenozda me’dani drenajlovchi operatsiya. 
Meʼda va 12 barmoqli ichak yara kasalligi asoratlari (perforatsiya, 
penetratsiya, malignizatsiya). 
Yara perforatsiyasini tasnifi (B.D.Komarov, V.S.Savelev) 
Joylashuvi 
Klinik kechishi 
А) Meʼdada 
Meʼdani kichik egriligida 
Meʼdani old devorida 
Meʼdani orqa devorida 
Kardial sohada 
Pilorik qismida 
B) 12 b. ichakda 
Old devorida 
Orqa devorida 
А) ozod qorin boʼshligʼiga teshilish 
B) usti yopiq teshilish 
V) atipik kechishli teshilish 
Yara perforatsiyasida asosiy belgilar:(Mondor triadasi) 
1. hanjar bilan urgandek toʼsatdan paydo boʼlgan ogʼriq. 
2. qorin mushaklarining “taxtasimon” taranglashuvi. 
3. anamnezida yara kasalligining boʼlishi. 

---

329 
Qorin palpatsiyasida mushaklarning “taxtasimon” taranglashuvi 
Yara perforatsiyasida ogʼriqning tarqalish yoʼllari tasviri. 
1. 
Epigastral soha 
2. 
Oʼng yon kanal 
3. 
Oʼng yonbosh soha 
4. 
Kichik chanoq
5. 
Chap yonbosh soha 
Diafragma 
ostida 
“erkin” 
gazning 
toʼplanishi. 
(Spijarskiy 
simptomi)(Ras.128). 
128-rasm 
Yara teshilgandagi ogʼriqlar tarqalishi oʼtkir appenditsitdagi ogʼriqlar 
tarqalishiga oʼxshaydi (ogʼriqlar epigastral sohadan oʼng yonbosh sohaga kuchishi 
-Koxer-Volkovich simptomi) 
Differentsial diagnostika 
1. 
Oʼtkir appenditsit - laparoskopiya 

---

330 
2. 
Oʼtkir xoletsistit – UTT, rentgenografiya 
3. 
Oʼtkir pankreatit – UTT, diastaza 
4. 
Yara kasalligi huruji – R-grafiya, EGDFS 
5. 
Oʼtkir mezenterial tromboz - laparoskopiya 
6. 
Oʼtkir miokard infarkti – EKG 
Yara perforatsiyasida operatsiya usulini tanlash: 
Yiringli peritonit bosqichi 
Palliativ operatsiya 
Teshilgan yarani tikish 
fermentativ peritonit bosqichi 
Radikal operatsiya 
Meʼda rezektsiyasi TV+piloroplastika 
TV+antrum-ektomiya 
Oppelyu-Polikarpov usulida teshilgan yarani tikish (Ras.129) 
129-rasm 
Penetratsiya bosqichlari: 

---

331 
1 bosqich (39-51%) – yara meʼdani yoki 12 b. ichakni hamma qavatlaridan 
oʼtashi
2 bosqich (25-30%) – yara qoʼshni aʼzo bilan fibroz birikishi 
3 bosqich (22-29%) – yara qoʼshni aʼzoga oʼsib kirishi
Penetratsiya simptomlari 
• Epigastral sohadagi ogʼriqlar doimiy boʼlib kuchayadi 
• Ogʼriqlar irradiatsiyasi penetratsiya boʼlgan aʼzoga bogʼliq: belga (oshqozon 
osti bezi), kurakka (jigar), boʼyinga (oʼt qopi) 
• Konservativ davo effekt bermaydi 
• Kovak aʼzoga penetratsiya boʼlganda oqmalar paydo boʼladi: oʼt qopiga 
bilan, yoʼgʼon ichak bilan (ahlat bilan qayt qiladi, yegan ovqati birdan orqa teshik 
orqali chiqadi) 
Yara penetratsiya berganda 12 barmoqli ichak choʼltogʼini tikish(Ras.130). 
130-rasm 
Malignizatsiya – yaraning xavfli oʼsmaga aylanishi. Meʼda yarasi 20% 
malignizatsiyaga uchraydi. 12 b. ichak yarasi 0,3% malignizatsiyaga uchraydi 
Yara malignizatsiyaga uchrashishi xavfi mumkin boʼlgan holatlar: 
Yara diametri 1,5 sm katta boʼlsa, 
Yara meʼdada joylashgan boʼlsa, 
Bemorning yoshi 40 dan oshgan boʼlsa, 
Konservativ davo 4-6 oy mobaynida samarasiz boʼlsa.

---

332 
Rentgenografiyada malignizatsiya belgilari 
-Toʼlish nuqsoni(Ras.131). 
-Burmalar konvergentsiyasi 
-Yara atrofida peristal-tikaning yoʼqligi 
131-rasm 
Oshqozon rakini xirurgik davolash.
Radikal operatsiya turlari: Rezektsiya, gastroektomiya, kombinatsiya 
rezektsiyasi(Ras.132). 
1. 
Palliativ operatsiya turlari: Polliativ rezektsiya (oʼsmani operatsiya 
qilsa boʼladi, lekin olib tashlab boʼlmaydigan metaztazlar bor). 
2. 
Gastroenterostomiya. 
3. 
Ezofagogastrostomiya.
4. 
Gastrostomiya.
5. 
Egonostomiya. 

---

333 
Ras.132 Gastrektomiya