1-mavzu. “O‘zbek tilining sohada qo‘llanishi” fanini o‘qitishning maqsad va vazifalari

“O‘zbek tili 
mustaqil davlatimizning bayrog‘i, gerbi, madhiyasi, Konstitutsiyasi qatorida 
turadigan, qonun yo‘li bilan himoya qilinadigan muqaddas timsollardan biriga 

---

aylandi”.
Shunday ekan, mamlakatimizda yashovchi har bir fuqaro, o‘z ona 
tilisidan tashqari, muqaddas qadriyat hisoblangan davlat tilini ham zarur darajada 
bilishi shart. 
Milliy istiqlol hayotimizning hech bir istisnosiz barcha sohalarida bo‘lgani 
kabi ona tilimiz rivoji uchun ham keng yo‘l ochdi. Mustaqil davlatimizning Asosiy 
qonuni - Konstitutsiyamizda, "Davlat tili haqida"gi qonun va boshqa rasmiy 
hujjatlarda ona tilimiz bo‘lmish o‘zbek tilining huquqiy maqomi va istiqboli aniq 
ko‘rsatib berilgan. Necha asrlar mobaynida goh yuksak rivoju shuhrat topgan, 
gohida nopisandliq turtkilash va kamsitishlardan ko‘ngli singan, ammo yorug‘ 
kunlarga yetmoq umidi so‘nmagan tilimiz chinakam munavvar kunlarga salomat 
yetib keldi. 
Yaqin o‘tmishimizda milliy tafakko‘rni, milliy o‘zlikni izdan chiqarmoqqa, 
shu yo‘l bilan o‘z hukmronligining umrboqiyligini ta’minlamoqqa xomtama 
bo‘lgan mustabid tuzum tilimizni izdan chiqarishga qattiq bel bog‘lagandi. Bu 
tuzum 
tilimizga 
"yagona 
umumxalq 
tili"ning 
unsurlarini 
o‘rinli-
o‘rinsiz tiqishtirishdan tashqari, ayni shu "yagona umumxalq tili"ni ikkinchi ona 
tilim deydiganlarga "xo‘rozqand"lar ulashdi, shu yo‘l bilan o‘z ona tilini 
bilmaydiganlar safini kengaytirishga urindi. Prezidentimiz Oliy Majlisning birinchi 
chaqiriq XIV sessiyasidaga (1999 yil 14 aprel) nutqida mustabid Sho‘rolar 
tuzumining illatlari haqida gapirar ekan, xususan shunday degan edi: "O‘z ona 
tilini, milliy an’ana va madaniyatini bilmaslik ko‘plab odamlarning shaxsiy 
fojiasiga aylanib qolgan edi." Bu, o‘z navbatida, inson ma’naviy dunyosining 
qashshoqlashuviga, milliy qadriyatlarga bepi-sandlik bilan qarashdan iborat 
nomaqbo‘l aqidaning "bolalashi"ga olib kelganligini anglamaslik mumkin emas. 
Butun mustaqillik sharofati bilan mamlakatimizda ma’naviy-ma’rifiy islohotlar 
davlat siyosatining ustuvor yo‘nalishi deb e’lon qilinib, bu borada ko‘lamli ishlar 
olib borilmoqda. 
Ta’kidlash joizki, milliy ma’naviyatni ona tilidan ayri holda tasavvur etib 
ham bo‘lmaydi. Chunki xalqning ruhiyati, tabiati, butun borlig‘i uning tilida aks 
etadi. Shuning uchun ham insonning ma’naviy kamolotida ona tilining o‘rni 
beqiyosdir. 
O‘zbek tili davlat tili sifatida ijtimoiy tur-mushimizning barcha sohalarida 
qonuniy ravishda qo‘llanmoqda, milliy ma’naviyatimizning betakror ko‘zgusi 
sifatida, xalqimizning borligi va birligi belgisi sifatida o‘rganilmokda, 
o‘rgatilmokda. Ana Shunday sharoitda, davlatimiz rahbari ta’kidlaganidek "o‘z 
fikrini mutlaqo mustaqil, ona tilida ravon, go‘zal va lo‘nda ifoda eta olmaydigan 
mutaxassisni, avvalambor rahbar kursisida o‘tirganlarni butun tushunish ham, 
oqlash ham qiyin". 
Kishi o‘z fikrini aniq va ravon ifodalashi uchun tildagi uslublardan ham 
xabardor bo‘lishi, kundalik so‘zlaShuv tilidan tashqari, rasmiy - ish yuritish tilini 
ham bilishi kerak. Chunki oddiy ishchimi, dehqonmi, tadbirkormi yoki ziyolimi, 
baribir, hech bo‘lmaganda, ariza, tilxat yoki ishonchnoma yozishiga to‘g‘ri keladi. 
U yoki bu darajadagi korxona, muassasa yoki tashkilot rahbarining faoliyatini esa 
ish yuritish qog‘ozlarisiz tasavvur etib bo‘lmaydi. Shuning uchun ham "Davlat tili 

---

haqida"gi qonunimizning o‘zak moddalari (8-14-moddalar)da ish yuritishning tilga 
aloqador jihatlari qoidalashtirilgan. 
O‘zbek tilining sohada qo‘llanishi kursining maqsadi: talabalarning o‘zbek 
tilida soha bo‘yicha nutqiy kompetentligini oshirish; mutaxassislikka oid og`zaki 
va yozma nutqida sohaviy terminlarni samarali qo‘llash ko‘nikmalarini 
shakllantirish, talabalarga soha bo‘yicha egallagan bilimlarni yozma va og`zaki 
ravishda o‘zbek tilida ifoda etish malakalarini takomillashtirish; sohada 
qo‘llanadigan terminlar, asosiy tushunchalar va soha doirasida qo‘llaniladigan 
hujjatlarning rasmiylashtirilishini ta`minlash, nutq uslublari, xususan, sohada ilmiy 
va rasmiy uslub imkoniyatlaridan foydalanish hamda ularni amaliyotga tatbiq
 
etish ko‘nikmasini hosil qilish. Talabalarning o‘zbek tilidan yozma nutqini 
takomillashtirish va savodxonlikni oshirish. 
O‘zbek tilining sohada qo‘llanishi kursini o‘qitishda talabalarning 
tilshunoslik asoslari, hozirgi o‘zbek adabiy tili, falsafa, mantiq, uslubshunoslik, 
nutq madaniyati kabi fanlardan egallagan bilimlariga tayaniladi. 
O‘zbek tili davlat tili sifatida ijtimoiy turmushimizning barcha sohalarida 
qonuniy ravishda qo‘llanilmoda, milliy ma’naviyatimizning betakror ko‘zgusi 
sifatida, xalqimizning borligi va birligi belgisi sifatida o‘rganilmoqda, 
o‘rgatilmoqda. Kishi o‘z fikrini aniq va ravon ifodalashi uchun tildagi uslublardan 
ham xabardor bo‘lishi, kundalik so‘zlashuv tilidan tashqari, rasmiy – ish yuritish 
tilini ham bilishi, kerak. «Davlat tili haqida»gi Qonunning 8-14-,19-20-
moddalarida ish yuritishning tilga aloqador jihatlari qoidalashtirilgan. Ish 
yuritishning bevosita asosini hujjatlar tashkil qiladi. Mazmunan, hajman va shaklan 
xilma-xil bo‘lgan hujjatlar turli mehnat jamoalarining, umuman, kishilik 
jamiyatining uzluksiz faoliyatini tartibga solib turadi. Shu jihatdan mazko‘r 
ko‘rsning ahamiyati katta va uni o‘rganish bugungi kundagi dolzarb 
masalalardandir. 
O‘zbekiston Respublikasining “Davlat til haqida”gi Qonuni 1989yil 21-
oktyabrda qabul qilingan shu davrdan boshlab har yili bu kunni til bayrami sifatida 
nishonlaymiz. 
Mustaqqillik sharofati bilan o‘zbek tili - davlat tiliga e’tibor kuchaydi, ona 
tilimizning ijtimoiy mavqeyi kengaydi. O‘zbek tilining taraqqiyoti va istiqboli 
to‘grisida g‘amxo‘rlik qilinib, bir qancha qarorlar qabul qilindi.
1993-yil 2-sentyabrda “Lotin yozuviga asoslangan o‘zbek alifbosini joriy 
etish to‘g‘risida” Qonun qabul qilinishi Vatanimizning ma’naviy-madaniy hayotida 
jahonshumul ahamiyat kasb etdi. Yangi alifboga kiritilgan o‘zgarishlar asosida 
“O‘zbek tilining asosiy imlo qoidalari” ishlab chiqildi va O‘zbekiston Respublikasi 
Vazirlar Mahkamasi tomonidan 1995- yil 24-avgustda tasdiqlandi. 
Davr taqozasi bilan “Davlat tili haqida”gi qonunga ham ayrim o‘zgartirishlar 
kiritildi va 1995-yilning 21-dekabrida O‘zbekiston Respublikasining yangi 
taxririda “Davlat tili haqida ”gi qonuni e’lon qilindi. Bu qonun 24-moddan iborat 
bo‘lib, uning birinchi moddasida asosiy qonunimiz bo‘lgan Konstitutsyamizning 4-
moddasida yozilganideq “O‘zbekiston Respublikasining davlat tili o‘zbek tilidir”, 
deb yozib qo‘yilgan. 

---

O‘zbek tilida to‘g‘ri, ifodali so‘zlash va yozish, ona tilimizning sofligi va 
boyligi to‘g‘risida tinmay g‘amxo‘rlik qilish, uning iste’mol doirasini kengaytirib 
borish davlatimiz fuqarolarining burchi sanaladi. Xususan, har bir yosh o‘quvchi 
o‘z ona tilidagi so‘z boyligini oshirish hamda til imqoniyatlaridan o‘rinli 
foydalanishga doimo harakat qilishi lozim. So‘z fikr qurolidir, kishi qanchalik so‘z 
bilsa, uning fikrlash doirasi, dunyoqarashi ham Shunchalik keng bo‘ladi. 
“