Kasb tanlashga

3. 
Kashtachilik an’analariga ijtimoiy hayotning ta’siri. 
Ja m i­
yat qanday o ‘zgarishiarga uchram asin, unda yoshlarni m ehnatga 
tayyorlash m uam m osi eng asosiy m asala hisoblanadi, zeroki uning 
ravnaqi yoshlar bilan, yoshlarning m ehnatga, hayotga tayyorgar­
lik darajasi bilan o'lchanadi. Shunday ekan m ustaqil respublika- 
m izning kelajagini yaratishda kasbni m ukam m al o'rganib olgan 
yoshlar nihoyatda zarurdir. Bu borada biz m urabbiylar oldida u l­
kan vazifalar turadi. C hunki tarbiyalab yetishtirgan yoshlarim iz 
respublikam iz kelajagini yaratadi. Shuning uchun har bir o'qituv- 
chi o‘z kasbini sevsa, o‘z ustida m untazam ravishda ishlasa, h am i­
sha izlanishda bo‘lsa oldim izdagi m aqsadga erishishim iz m um kin.
H ozir respublikam izda o ‘qitilayotgan, m erosim iz bo'lgan xalq 
am aliy san’atiga e ’tibor yanada kuchayib ketdi. A gar biz o ta -b o -
116

---

bo larim izdan m eros b o ig a n xalq am aliy san ’atini to i iq egallab 
olsak, boshqa respublikalardan olib kelinadigan xom ashyo m a- 
saiasi o ‘z -o ‘zidan yechiladi. 0 ‘zim izn i o ‘zim iz xom ashyo bilan 
(a’m inlay olam iz.
K ashta tikuvchi h u n a rm a n d k ash ta d o ‘z yoki k ash tach i deb 
ataladi. K ash tad o ‘zlik ayollar h u n a ri b o iib , k ashta m ash in asi 
yaratilishi m unosabati bilan m a sh in ad a erkaklar h am k ashta ti- 
kadigan b o id ila r. M ash in ad a yo‘rm a chok bilan kashta tik ilad i, 
lekin m a sh in a g u llarn in g m ayda d etalla rin i aks ettira olm ay­
di, m ash in a kashtasining sifati h am q o id a tik ilg an k ash tad an
a n ch a past. Shunga qaram ay m ash in a bilan tik ish oson va 
ish tez bajarilishi tufayli keyingi paytlarda m a sh in a kashtasi 
kash tad o ‘zlikda k atta o ‘rin egalladi. K ash tach ilik am aliy bezak 
s a n ’a tin in g qadim iy so h alarid an biri. A rxeologiya m ateriallari 
k ash tan ing deyarli barcha xalqlarda qadim iyligini, u iqlim , tabiiy 
sharoit, m uhit b ilan b o g iiq holda h a r b ir xalqning m adaniyati, 
s a n ’ati, k asb -h u n ar tu rlari bilan birga, u la rn in g ta ’siri ostida rivoj 
to p g an in i ko‘rsatadi.
0 ‘rta Osiyoda, ayniqsa, o ‘zbek, tojik, tu rk m an ayollari o ‘rtasida 
kashta tikish keng tarqalgan. O ilada h a r bir ayol, h ar b ir qiz k ash ­
ta tikishi lozim b o ig a n . C h u n k i kiyim lar oilada tayyorlangan, 
badiiy b u y u m larn in g asosiy qism i (so‘zana, choyshab, oynaxalta, 
choyxalta, tuzxalta) h ar b ir xo n ad o n n in g o ‘zida tayyorlangan.
Ijtim oiy hayotda ro‘y bergan o‘zgarishlar kashta a n ’analariga, 
m ah su lotlarn in g turlariga k atta ta ’sir ko‘rsatgan. M asalan: hozir 
oynaxaUa, choyxalta, paranji, k altacha kabi b u y u m lar va m ur- 
sak, n im ch a kabi kiyim lar o ‘z aham iy atin i yo‘qotgan, ularn i 
faqat yoshi ulug‘ o n axo nlar uyida, m uzeylarda ko‘rish m um kin. 
H ozir d o ‘ppi, sum ka, n im ch a, kovush, so‘zana, choyshab, jo y ­
nam oz, yostiq jildlari zam onaviy did bilan tikib bezatilm oqda. 
K ashta m ahsu lo tlarin in g shakli va badiiy bezak larid a zam onaga 
xos k atta o ‘zgarishlar ro‘y berdi. 0 ‘tm ish d a dekorativ kashtalar 
palak kabi badiiy bu y u m lar oq va m alla bo'zlarga tikilgan b o is a , 
en dilikda satin, shoyi, baxm al, barqut, parchaga tikilm o q d a.
0 ‘zbekiston kashtado‘zlarin in g kashtalari n aqshid a o ‘sim - 
liksim on tasvirlar, shox, gulband, gu ld astalar ko‘p uchraydi. 
Asosiy bezak m atoning o'rtasiga ishlanadi, hoshiyalari qo‘shim cha 
bezak hisoblanadi. L ekin k ash tad o ‘zn ing m ah o rati hoshiyani 
bezatishga qaratilgan k ashtalar h am uchraydi. O d atd a, kashta-
117

---

larda naqshlarni ch izm akashlar chizib beradilar, kash tad o ‘z 
badiiy buyum ni shundan keyin tikadi. M arkaziy bezak asosiy 
aham iyatga ega b o ‘lgan kashtalarda chizm akash m ato ni b o ‘yi, 
eni, diagonali bo'yicha buklab, kom pozitsiyaning bosh nuqtasi 
m arkazini, hoshiya o‘tadigan joy larin i, sim m etrik joylashtirilgan 
gullar o ‘rn in i aniqlab oladi (chizg‘ich, kosa, piyola kabilardan 
foydalanib, gui naqshining xom aki sh ak llarin i chizib beradi).
K ashta tu rm u sh im iz ko‘rki, k iyim lar va buyum larni bezashda 
katta aham iyatga ega. K ashta tikish qiziqarli, ijodiy ish bo‘lib, 
u charchab turgan vaqtingizda sizga quvonch keltirishi, erm ak 
bo'lishi va sizni nafosat olam iga olib kirishi m um kin.
Q adim dan ona qizining bolalik cho g 'id an boshlab kelinlik 
sepi uchun ip yigirib kashta tika boshlaydi. O na va qiz k ashtani 
faqat rangli iplar bilan emas, balki unga ikki yoshga yaxshi niyat, 
baxt tilab, m ehr-m uhabbatini qo'shib havas bilan tikadilar.
«K elinni kelganda ko‘r, sepini yoyganda ko‘r» - degan xalq 
m aqoli bekorga aytilm agan. K elinchak uyiga kirgan h ar q a n ­
day o d am kashtachilik san ’atiga havas bilan qaraydi. C hu n k i, de- 
vorlarga osilgan rang-barang kashtalar, deraza pardalari, qator 
terilgan biri-birid an chiroyli tikilgan yostiqlar, choyshablar ko'zni 
qam ashtiradi.
H ozirgi kun da respublikam izning sh ah ar va qishloqlarida ij­
tim oiy hayotning o'zgarib borishi bilan kashta tikish kam ayib 
ketgan. M asalan, qizlar yildan-yilga m agazin va bozorlardan 
tayyor tikilgan kashtalarni olishga o'rg anib qolishgan. T ikkan 
taq d ird a ham , asosan yostiq uchun koshaklar, sanoqli belbog' va 
qo'lro'm olchalar, sochiq tikishlari m um kin. K atta-k atta b u y u m ­
lar m asalan: so'zana, zardevor, p ard a tikish qolib ketgan.
X otin-qizlar kashta tikish, gilam to'qish, chopon tikish b i­
lan davlat va uy-ro'zg'or yum ush larid an bo'sh vaqtlarida band 
bo'ladilar. B ozor iqtisodiyoti ta ’siri bilan, yildan-yilga tikilad i- 
gan kashtalar soni ham , turi h am ko'payib borm oqda, sifati esa 
yaxshilanm oqda. Q izlarirnizning qan ch alik chevarligi, “'m ehnat- 
sevarligi, didi u lar tikkan kashtalardan m a’lum bo'ladi.