Иқтисод ва молия / экономика и финансы 016, Мадраҳимов У. А

Иқтисодий ўсиш сифати омил ва манбалари самарадор
-
лигини оширишга асосланади. Мазкур масала узоқ муддат
-
ли барқарор ўсиш, ижтимоий муаммоларни ҳал этиш ва 
инсон капиталини ривожлантириш ҳамда экологик муҳит 
хавфсизлигини таъминлаш билан бевосита боғлиқ. 
24
ИҚТИСОДИЁТ НАЗАРИЯСИ ВА МАКРОИҚТИСОДИЁТ / 
ЭКОНОМИЧЕСКАЯ ТЕОРИЯ И МАКРОЭКОНОМИКА

---

ИҚТИСОД ВА МОЛИЯ / ЭКОНОМИКА И ФИНАНСЫ
2016, 7
Иқтисодий ўсиш сифатининг ўзгариш да-
ражаси билан аҳоли турмуш даражаси 
ўртасидаги нисбатлар ҳам турлича ўзгариб 
борганлигини қатор мамлакатлар тажрибаси-
дан кўриш мумкин. Жумладан, Ҳиндистонда 
кузатилган 1980-2005 йиллардаги ўртача 3% 
ўсиш давомида камбағаллик даражаси 1,5 ба-
робарга ўсган
1
. Бу эса иқтисодий ўсишнинг 
нафақат узоқ муддатли барқарор даражасига, 
балки сифатига ҳам алоҳида эътибор бериш-
ни талаб этади.
Бир қатор тадқиқотларда иқтисодий ўсиш 
сифатини унинг барқарор даражаси билан 
боғлашади
2
. Бу эса иқтисодий ўсишнинг анъа-
навий омилларини ҳам тадқиқ этишга алоҳида 
эътибор қаратишни талаб этади. 
Иқтисодий адабиётларда таклиф, талаб ва 
тақсимот ўсиш омиллари сифатида илгари 
сурилади. Улар иқтисодий ўсишнинг анъана-
вий омиллари ҳисобланади. Айрим манба-
ларда таклиф омили таркибига меҳнат омили, 
табиий ресурслар даражаси, технологиялар 
даражаси (унинг таркибида ИТТ, капитал би-
лан таъминланганлик кабилар киради), инсти-
туционал омиллар (жамиятнинг ижтимоий-
иқтисодий тузилмаси, ижтимоий институтлар-
1
Доклад о росте. Стратегии устойчивого рос-
та и инклюзивного развития. «ВесМир», 2009. 
(http://siteresources.worldbank.org/EXTPREMNET/
Resources/489960-1338997241035/Growth_
Commission_Final_Report_Russian.pdf)
2
Ўша манба.
нинг ривожланганлик даражаси, давлат сиё-
сати кабилар киритилади ва улар юқоридаги 
омиллар амал қилиши учун субъектив жи-
ҳатларни ўзида ифодалайди) киритилади
3
. 
Бошқа муаллифлар иқтисодий ўсишнинг 
таклиф омилига қуйидагиларни киритадилар
4
: 
табиий ресурслар мавжудлиги; меҳнат ре-
сурслари миқдори ва сифати; капитал; илмий 
техника ва технология даражаси.
Шундай бўлсада, табиий ресурслар да-
ражаси барқарор ўсиш ва унинг сифати 
учун асос бўла олмайди. Табиий ресурс-
ларга бой мамлакатларда иқтисодий ўсиш 
суръатининг паст бўлиш ҳолати икки хил 
жиҳат билан, яъни, макроиқтисодий ва инс-
титуционал жиҳатлар билан изоҳланади
5
. 
Макроиқтисодий жиҳатлар қуйидагилар: та-
биий ресурсларга бўлган нархларнинг орти-
ши қазиб чиқарувчи бўғинда ишлаб чиқариш 
омиллари тўпланиши натижасида қўшимча 
қиймат яратувчи тармоқдан меҳнат омил-
3
Лавров Е.И., Капогузов Е.А. Экономический 
рост: теории и проблемы: учебное пособие. – 
Омск: Изд-во ОмГУ, 2006. -С. 69-70.
4
Шодмонов Ш.Ш., Ғафуров У.В. Иқтисодиёт на-
зарияси (дарслик). – Т.: «Фан ва технологиялар», 
2005. -491-б.
5
Sachs J., Warner A. (1997) Fundamental Sources 
of Long-Run Growth // American Economic Rewiew 
Papers and Proceedings. Vol. 87. No 2. P. 184-188; 
Идрисов Г., Синельников-Мурылов С. Бюджетная 
политика и экономический рост. – М., 2013. -С. 
35-59.