1. ÜMumi DİLÇİLİk I indd

Dil və psixi hadisə
XIX əsrin ortalarında alimlərin bəziləri dili psixi hadisə 
hesab etmişlər. Bununla da dilçilikdə psixologizm cərəya-
nı əmələ gəlmişdir. Bu cərəyanın görkəmli nümayəndələri 
Heyman Şteyntal, Vilhelm Vundt, A.Potebnya və başqaları 
olmuşlar.
Psixologizm cərəyanının tərəfdarları dilin qanu-
nauyğunluqlarının naturalist dilçilər tərəfindən bioloji 
baxımdan izah olunması ilə ciddi mübarizə apararaq dil-
çiliyi psixoloji bünövrə əsasında qurmağa çalışırdılar
1
. 
Buna görə də onlar dilin mühüm məsələlərini psixologiya 
mövqeyindən tam psixoloji anlayışlarla şərh edirdilər. Bu 
dilçilər fərdin rolunu üstün tutaraq ümumxalq dili anla-
yışından imtina edirdilər ki, burada da, hər şeydən əvvəl, 
dilin ictimai əsası inkar olunurdu
2
. Ümumiyyətlə, psixo-
logizm cərəyanına aid olan müxtəlif nəzəriyyələrin ha-
1
Я.В.Лоя. «История лингвистических учений». M., 1968, c. 74-76.
2
«Общее языкознание». M., 1970, c. 428.

---

Ü M U M İ D İ L Ç İ L İ K – I C İ L D
320
mısında dil birtərəfli, qeyri-elmi şəkildə izah edilmişdir. 
Məsələn, H.Şteyntal fərdi psixikanı dilin mənbəyi hesab 
edirdi
1
. Bu ideyanın tərəfdarları ancaq təcrid olunmuş fər-
di təfəkkürün qanunauyğunluqlarını, fərdi insan psixika-
sının öyrənilməsini vacib və lazımi hesab edirdilər. Dilçi-
likdə psixologizm cərəyanının tərəfdarları belə hesab edir-
dilər ki, dillərin müxtəlifliyi insanların fərdi psixikalarının 
müxtəlifliyi ilə bağlıdır.
Elm dil hadisələrinin psixoloji cəhətdən izahını məq-
bul saymır. Çünki dil psixi hadisə olsaydı, şəraitin və xari-
ci mühitin təsirindən asılı olmayaraq, ayrı-ayrı adamların 
xüsusi dili olardı və nəticədə onlar bir-biri ilə danışa bil-
məzdilər
2
. Üzvlərindən hərəsinin özünəməxsus fərdi bir 
dili olan xalq yoxdur və ola da bilməz. Hər bir xalqın dili 
həmin xalqın bütün nümayəndələrinin vahid dilidir.
Yuxarıda qeyd olunanları yekunlaşdıraraq demək la-
zımdır ki, dil nə bioloji və nə də psixoloji hadisədir, o, yalnız 
ictimaiyyətin məhsuludur. Deməli, dil ictimai hadisədir.