Zbekiston respublikasi tashqi ishlar vazirligi jahon iqtisodiyoti va diplomatiya universiteti

Tarkibiy valyuta siyosati
— jahon valyuta tizimi tarkibini o’zgartirishga
qaratilgan uzoq muddatli tadbirlar majmuidir. Ular barcha mamlakatlarning
maqsadlariga to’g’ri keladigan, alohida valyutalarni shakllantirishga qarshi
qaratilgan valyuta tadbirlari orqali amalga oshiriladi. Tarkibiy valyuta siyosati,
joriy valyuta tizimiga o’z ta’sirini ko’rsatadi.
Joriy valyuta siyosati
— valyuta
kursi, valyuta operatsiyasi, valyuta bozorining faoliyati va oltin bozorini qisqa
vaqtda tezkorlik bilan boshqarishdir.
Valyuta siyosatining quyidagi shakllari mavjud: 

Diskont siyosati.
Valyuta siyosatining shakli bo’lib, valyutani tartibga
solishda foiz stavkasi orqali qo’llaniladi.

Deviz siyosati.
Valyuta siyosatining shakli bo’lib, valyutani tartibga
solishda
 
valyuta intervenstiyasi orqali qo’llaniladi.Ma’lumki, markaziy bank deviz
siyosatining eng keng tarqalgan shakli, valyuta intervenstiyasi hisoblanadi.
6

---

Hukumat oqilona valyuta siyosatini olib borishda valyuta kurslaridan
foydalanadi.Bu ikki tushuncha bir-biri bilan chambarchas bog’liqdir.Bundan
tashqari, mazkur valyuta kurslarini belgilab olishda o’ziga xos omillar ham
mavjuddir.Aynan shu omillardan kelib chiqqan holda hukumat valyuta kurslarini
aniqlaydi va valyuta-monetar siyosatni tartibga soladi.
Jadval 1.Valyuta siyosati doirasida valyuta kursini aniqlovchi omillar
Omillar
Kurs harakati
Omillar
Kurs harakati
o'sish
tushish
o'sish
tushish
To'lov balansi 
taqchilligi
o'sish
x
Eksportga boj va kvotalar
o'sish
x
tushish
x
tushish
x
Ichki narxlar 
umumiy darajasi
o'sish
x
Eksportga talab
o'sish
x
tushish
x
tushish
x
Ishki real foiz 
stavkasi
o'sish
x
Importga talab
o'sish
x
tushish
x
tushish
x
Inflatsiya 
kutilishi
o'sish
x
Ishlab chiqarish, ichki 
talab
o'sish
x
tushish
x
tushish
x
Importga boj va kvotalar
o'sish
x
Pul massasi, pul taklifi
o'sish
x
tushish
x
tushish
x
Manba: Mejdunarodnaya ekonomika A.Kireyev. - bet
Tarixga nazar tashlasak, qariyb barcha valyuta tizimlarida
3
valyuta siyosati
barqaror valyuta kurslarini ushlashga, xalqaro hisob-kitoblarni oson va qulay amalga
oshirishga, shuningdek, mamlakarlarning to’lov balanslarini ijobiy holatda tutishiga
qaratilgandir. Valyuta munosabatlar
4
ini boshqarishda hukumat kerakli qonun
hujjatlaridan foydalanadi. Aytish kerakki, valyuta siyosati ham o’zining normativ
bazasiga ega bo’lib, mazkur hujjatlar chegarasida olib boriladi.
Xalqaro maydonda valyuta munosabatlari, avvalo, Xalqaro Valyuta Fondi
tomonidan tartibga solinadi.1978 yil yanvar oyida Yamaykada o’tkazilgan yig’lishda
zamonaviy valyuta tizimining asosiy tamoyillari takomillashtirildi. 
Valyuta siyosati huquqiy jihatdan valyutaviy qonunlar asosida tartibga
solinadi. Bularga huquqiy darajadagi chegaralarning o’rnatilishi, mamlakat
ichkarisida va mamlakat tashqarisida valyuta qimmatliklari bilan bo’ladigan
munosabatlarni tartibga solish, yana valyutaviy muammolar bo’yicha ikki
tomonlama va ko’p tomonlama, mamlakatlararo valyutaviy kelishuvlarni tuzish
kiradi. Yamayka valyutaviy kelishuvi XVF nizomining o’zgartirishi bilan yangi
jahon valyuta tizimi yo’nalishini aniqlab berdi.
Mamlakatlararo valyutani boshqarish tashkiloti bo’lib XVF hisoblanadi.
O’tgan asrning 70-yillaridan boshlab valyuta siyosatini muvofiqlashtirish bo’yicha
yig’ilishlar bo’lib o’tdi. Jumladan, 1975 yil Rambueda (Fransiya) oltita yetakchi
mamlakatlar ishtirokida; 1975 yil Parijda Xalqaro iqtisodiy hamkorlik to’g’risida;
1976 yiddan "Katta yettilik"ni (AQSh, Yaponiya, Fransiya, Buyuk Britaniya,
Germaniya, Italiya, Kanada) yillik amaliy yig’ilishlarini sanab o’tish mumkin.
3