73
ҳаво ҳарорати сув атрофларидаги қуруқлик ҳавоси ҳароратига нисбатан паст бўлган
ҳолатлардан сув юзаси устидан буғланиш туманлари ҳосил бўлади. Шамолли об-ҳаво
шароитида бу туманлар қуруқлик томон ҳаракатланади ва кўллар соҳилларида бир неча
километр майдонни эгаллайди. Агарда қиш ойлари ҳавонинг бирданига кескин совиши юз
берса сув ҳарорати пасайиб кетади. Бундай шароитда сув юзасидаги ҳаво нисбатан илиқроқ
бўлади ва шамол сув юзасидаги ҳавони қуруқлик томон ҳайдаганда қирғоқ атрофларида бир
неча ўн километргача масофада қалин адивиктив туманлар ҳосил бўлади.
Айдаркўл ҳосил бўлгандан кейин туманли кунларнинг кўпайганлигини маҳаллий
жой чўпонлари ҳам тасдиқлашади. Бунда совуқ туманли кунлардан кейин деб гапириб
беришади чўпонлар саксовул , жинғил, қум акацияси, шувоқ, янтоқ ва бошқа бута ва
дарахтчалар музли қаттиқ қиров билан қопланади. 2017 йил қишда шундай қиров 10
кундан ортиқ давом этди, қўй ва эчкиларни яйловда боқишининг иложи бўлмади.
Шимолий Нурота тизмасининг шимолий ёнбағри ва тоғ этакларида жойлашган
Янгиқишлоқ (Фориш), Синтоп, Ухум, Можрум, Темирқобиқ ва бошқа қишлоқлар аҳолиси
ҳам Айдаркўлнинг таъсири катта бўлаётганини гапириб беришади. Уларнинг айтишича
кўлнинг салқин ҳавоси йил давомида сезилиб туради. Кучли шамол кўл тамондан эсса
чанг билан бирга туз келганини сезамиз дейишади. Бу қишлоқларда узумнинг
қоракишмиш тури кўп етиштирилади. Иссиқ ва қуруқ об-ҳаво шароитида яхши ҳосил
берадиган бу узум Айдаркўл пайдо бўлгандан кейин “занг” касали билан касалланадиган
бўлган. Айдаркўл пайдо бўлгандан кейин дейишади қишлоқлардаги кекса кишилар кучли
шамоллар, жала ёғинлар ва сел ҳодисаси кўпайди. 2017 йил баҳор ойларида бир неча
марта жала ёғинлар бўлиб кучли сел ҳодисаси тез-тез такрорланган. Сел ҳодисаси
шимолий Нурота тизмасида эмас, жанубий Нурота тизимда ҳам кучли рўй берган. Буни
Оқтоғ тизмасининг шимолий ёнбағрида жойлашган Қодоқ қишлоғи мисолида
кўрсатишимиз мумкин. 2017 йил баҳорида рўй берган жала ёғинлар ва сел туфайли
Қодоқсойнинг ўзанини 1,5-3,0 метргача чуқурлаштирган ва кенгайтирган. Сув ювиши
туфайли 2,0-3,5 метрли жарлик ҳосил бўлган. Қишлоқда ёз ойлар сувни тўплайдиган
узунлиги 20 метр эни 5-8 метр чуқурлиги 1,5 метрли ҳовуз сув олиб келган тош ва қумлар
билан тўлган. Қишлоқдаги ёши 80 дан ошган кекса кишилар бундай селни кўрмаганини
айтишади. 1969 йил серёғинли йил бўлиб йиллик ўртача ёғин миқдори 2017 йилга
нисбатан 1,5-1,8 баробар кўп бўлган, лекин ёғин бир текис сел ҳосил қиладиган даражада
ёғмагани учун сойларда емирилиш ювилиш ишлари 2017 йилдагидек бўлмаган.
Айдар-Арнасой кўллар тизими, Чордара, Кўксарой сув омборларининг атрофдаги
ҳудудлар иқлимига умуман табиатига таъсирини ўраганиш учун микроиқлим илмий
тадқиқот
ишларини
бажаришни
режалаштирганмиз,
тадқиқот
ишида
кўллар
қирғоқларидан турли масофада иқлим элементлари, яъни ҳаво ҳарорати, намлиги, ҳаво
босими, шамол йўналиши, тезлиги, тупроқ ҳарорати метеорологик асбоблар ёрдамида
ўлчанади. В. Е. Чуб, С.В. Мягков, С.И. Климовларнинг “Айдар-Арнасой кўллар тизими,
Чордара ва Кўксарой сув омборларининг Самарқанд, Жиззах, Сирдарё ҳамда Тошкент
вилоятларининг об-ҳавоси ва агроиқлимий ресурсларига салбий таъсири тўғрисида” ги
мақоласидаги
билдирилган
фикрлар
бизнинг
тадқиқот
дастуримизни
янада
кенгайтиришга, ўлчаш ва иқлимий таҳлил ишларимизни каттароқ масштабда бажариш
зарур эканлилига ижобий ғоявий туртки берди.
Do'stlaringiz bilan baham: