Bank hisobi, tahlil va audit

C 
MM 
SS 
C 
Hisobvaraq turkumi (kategoriyasi): 
1 
Aktiv 
2 
Majburiyatlar 
3 
Kapital 
4 
Daromadlar 
5 
Xarajatlar 
9 
Ko‘zda tutilmagan holatlar 
 MM Hisobvaraq turkumiga tegishli asosiy hisobvaraqlar (birinchi tartib) 
SS Hisobvaraq turkumiga tegishli asosiy hisobvaraqlar (birinchi tartib) 
Raqamli kodlashtirishga quyidagi zarur shartlar joylashtirilgan: 
- jamlanma hisobvaraqlar uchun MM va/yoki SS nol raqamlariga ega 
(masalan, 10000 - "Aktivlar", 10100 - "Kassadagi naqd pul va boshqa to‘lov 
hujjatlari" va boshqalar); 
-"Aktivlar" bo‘limidagi "...zararlarni qoplash zaxirasi" sarlavhali 
subhisobvaraqlar uchun SS o‘rnida 99 raqam qabul qilingan. 
Yordamchi kitobda shaxsiy hisobvaraqlar quyidagi sxema bo‘yicha kodlashtiriladi: 
CCCCC 
VVV 
K 
SSSSSSSS 
NNN 
Hisobvaraqning tartib 
raqami 
Bank kodi yoki mijoz kodi 
Nazorat kaliti 
Valyuta kodi 
Balans hisobvarag‘i 
 

---

66 
Bundan tashqari, operatsiyalarni boshqarish maqsadida YOrdamchi 
kitoblarga Markaziy bank, tijorat banklari boshqarmalari hamda tijorat banklari 
menejmenti (boshqarishi) uchun zarur bo‘lgan batafsil axborotlar bilan 
ta’minlovchi qo‘shimcha ma’lumotlar kiritiladi. 
Hisobvaraqlar rejasida har bir hisobvaraqning aktiv yoki passiv bo‘lishi aniq 
belgilab qo‘yilgan, aktiv-passiv qoldiqlarga ega bo‘ladigan ayrim hissbvaraqlar 
bundan mustasno. Aktiv hisobvaraqlarga "Aktivlar", "Xarajatlar" va "Ko‘zda 
tutilmagan holatlar" bo‘limlaridagi balans hisobvaraqlari, passiv hisobvaraqlarga 
"Majburiyatlar", "Kapital" va "Daromadlar" bo‘limlaridagi balans hisobvaraqlari 
taalluqlidir.(1-Ilovaga qarang). 
Aktivlarning real qiymatini aks ettirish maqsadida "Aktivlar" bo‘limiga 
kontr-aktiv hisobvaraqlari, majburiyatlarning real qiymatini aks ettirish maqsadida 
esa "Majburiyatlar" bo‘limiga kontr-passiv hisobvaraqlar kiritilgan. 
"Ko‘zda tutilmagan holatlar" bo‘limiga operatsiyalarni ikki yoqlama yozuv 
uslubi bo‘yicha aks ettirish va amalga oshirilgan operatsiyalarning to‘g‘riligini 
qo‘shimcha nazorat qilish imkonini beruvchi kontr-aktiv hisobvaraqlar kiritilgan. 
Ba’zi hisobvaraqlardan tashqari "Aktivlar" likvidlilik, "Majburiyatlar" esa 
muddatlilik tamoyillariga asosan tasniflangan. 
Mazkur hisobvaraqlar rejasida har bir ikkinchi tartibli balans hisobvarag‘i 
uchun hisobvaraq ta’rifi berilgan bo‘lib, unda hisobvaraqning debeti va krediti 
bo‘yicha qanday operatsiyalarni aks ettirish hamda analitik hisobini yuritish 
ko‘rsatilgan. Batafsil analitik hisob yuritish uchun banklarda shaxsiy 
hisobvaraqlardan tashqari qo‘shimcha jurnal hisobi va reestrlar yuritilishi mumkin. 
"Daromadlar" va "Xarajatlar" bo‘limi uchun analitik hisob ko‘rsatilmagan bo‘lib, 
ushbu bo‘limlardagi hisobvaraqlar bank ichki hisobvaraqlari hisoblanadi. Tijorat 
banklari Markaziy bank talablari va ichki hisob siyosatidan kelib chiqqan holda 
ushbu hisobvaraqlarda analitik hisobni qanday yuritishni o‘zlari belgilaydilar. 
(20210 000 8003 93443 001 6-ilovaga qarang).
Buxgalteriya hisobvaraqlar rejasi bosh buxgalter kitobiga kiruvchi barcha 
hisobvaraqlarni o‘zida aks ettirgan bo‘lib, ular buxgalteriya hisobini amalga 

---

67 
oshirishda, tahlilda, guruhlarga ajratishda va bank operatsiyalari bo‘yicha 
hisobotlarni tuzishda qo‘llaniladi. 
Buxgalteriya hisobvaraqlar rejasida ayni paytda banklar tomonidan amalga 
oshiriladigan barcha operatsiyalarning turlari mujassamlashgan bo‘lib, ular 
hisobvaraqalar orqali bank balansida o‘z aksini topadi. 
Hisobvaraqlar rejasi ko‘p valyutali buxgalteriya hisobiga asoslangan bo‘lib, 
barcha hisobvaraqalar belgilangan tartibda chet el valyutalarini turlari bo‘yicha 
hisobga olish va balans tuzish imkoniyatini beradi. Valyutalarning har bir turi 
bo‘yicha alohida sintetik hisobni yuritish uchun Bosh kitob ochiladi, analitik hisob
Yordamchi kitobda yuritiladi.
Yordamchi kitobda hisobga olingan summalarning yig‘indisi Bosh kitob 
summasiga albatta mos kelishi lozim. Bank tomonidan amalga oshirilayotgan 
valyutalarning turi bo‘yicha har bir operatsiya YOrdamchi va Bosh kitobda mos 
ravishda qayd etilishi lozim bo‘ladi. Bosh kitob summasining yig‘indisi asosida 
tuzilgan chet el valyutalaridagi balanslar kunning oxirida Markaziy bank 
tomonidan o‘rnatilgan kurs bo‘yicha milliy valyutada umumlashtirilgan 
(konsolidirovanniy) balansga o‘tkaziladi.
Aktiv hisob–varaqlarda mablag‘larning ko‘payishi debetda, kamayishi esa 
kreditda aks ettiriladi. Ushbu hisobvaraqlarda qoldiq summalar debetda vujudga 
keladi, kontr aktiv hisobvaraqlar bundan mustasno. Aktiv hisobvaraqlarda hisobga 
olingan summalar bank tomonidan mablag‘larni ma’lum maqsadlarga 
joylashtirganligini anglatadi.
Passiv hisob–varaqlarda mablag‘larning ko‘payishi kreditda, kamayishi esa 
debetda aks ettiriladi. Ushbu hisobvaraqlarda qoldiq summalar kreditda vujudga 
keladi, kontr passiv hisobvaraqlar bundan mustasno. Passiv hisobvaraqlarda 
hisobga olingan summalar bankning o‘z mablag‘lari va jalb qilingan 
mablag‘alarning manbalarini anglatadi.
Shu bilan birga, hisobvaraqlar rejasining 9 bo‘limida ko‘zda tutilmagan 
holatlar mavjud bo‘lib, ushbu hisobvaraqlar bo‘yicha buxgalteriya yozuvlari
amalga oshirilsada, kunlik balansga bevosita ta’sir etmaydi. Ammo ular bo‘yicha 

---

68 
amalga oshirilgan buxgalteriya yozuvlarining haqqoniyligini tekshirib borish 
maqsadida ushbu hisobvaraqlar bo‘yicha kunning oxirida balans tuziladi.
“Ko‘zda tutilmagan holatlar” bo‘limiga operatsiyalarni ikki yoqlama yozuv 
uslubi bo‘yicha aks ettirish va amalga oshirilgan operatsiyalarning to‘g‘riligini 
qo‘shimcha nazorat qilish imkonini beruvchi kontr–aktiv hisobvaraqlar kiritilgan.
 
Bank depozitorlari milliy axborotlar bazasida ro’yxatga olingan 
mijozlar va ularga ochilgan hisobvaraqlar to’g’risida ma’lumotlar 
mavjud bo’lib, unda mijozlarga ochilgan hisobvaraqlar soni 7 263 621