2 Тошкент давлат

Солиқ инспекцияларида даромадларни яширишнинг бир қатор усуллари маълум: 
- 
турли банкларда бир неча ҳисобварақ очиш ҳамда бухгалтерия ҳисобида тўлиқ акс 
этмаган ҳисоб-китоб ва пул операцияларини улар орқали ўтказиш; 
- траст, вексель ва бошқа ҳисобварақлардан фойдаланиш; 
- «икки томонлама бухгалтерия» юритиш, нақд пуллар билан ишлаш ва шу тариқа 
тушум ва даромадларни тўлашдан яшириш; 
- корхонани бир туманда (шаҳарда) рўйхатдан ўтказиш, ҳисобварақларни эса бошқа 
туман ёки шаҳарлардаги банкларда очиш, рўйхатдан ўтган жойда ҳам, хўжалик фаолияти 
юритиладиган жойда ҳам солиқ тўлашдан бўйин товлаш; 
- маҳсулот 
(хизмат, 
иш) 
реализациясининг 
қийматини 
харажатларга 
киритилмайдиган харажатлар эвазига ошириб кўрсатиш; 
- томонларнинг шартлашувига кўра, расмий ҳисоб ва тўлов ҳужжатларида 
бажарилган ишлар (кўрсатилган хизматлар) қийматини камайтириб кўрсатиш ҳамда 
ҳақиқий ҳисоб-китобни (ҳисоб ҳужжатларида акс эттирмаган ҳолда) нақд пуллар билан 
ўтказиш. 
“Яширин” иқтисодиёт доирасидаги операцияларнинг қуйидаги турларини 
ажратиш мумкин: 
давлатнинг 
фискал (солиқ) 
манфаатлари
ЯИМ 
миқдорини
нг ҳақиқий 
баҳоси 
хўжалик 
юритувчи 
субъектлар 
ҳамкорлиги ёки 
хатти-
ҳаракатининг 
хусусияти 
юридик 
кўрсаткичлар 

---

206 
- 
бухгалтерия ҳисобига бутунлай киритилмайдиган (жумладан, ҳам ошкора, ҳам 
рўйхатдан ўтмаган хўжалик юритувчи субъектлар томонидан ўтказиладиган) 
операциялар; 
- бошқа операциялар ниқоби остида ўтказиладиган муомаланинг бир қисмини 
яширишга қаратилган операциялар. Бу ерда хўжалик фаолияти кўпинча даромадни яшириш 
ёки солиқ, бож ва бошқа тўловларни амалга оширишдан қочиш билан кечади. 
Шу ерда хулоса ўрнида солиқлар тўлашда интизомнинг бузилиши жамиятнинг 
иқтисодий негизларига путур етказади, деб айтиш лозим. Солиқ қонунчилигининг бузилиши 
мамлакатда амалга ошириладиган ижтимоий тадбирларнинг меъёрда ишлашига раҳна 
солади. Бюджет камомадини келтириб чиқаради. Натижада эгри солиқдар миқдори кўпаяди. 
Мамлакатнинг ижтимоий хавфсизлигига таҳдид солинади. Иқтисодиётнинг нотекис 
ишлашига сабаб бўлади. 
Яширин иқтисодиётни таҳлил қилишда ижтимоий ишлаб чиқариш босқичларидек 
мезонни киритиш мақсадга мувофиқ бўлади. Одатда, яширин ишлаб чиқариш (ноқонуний, 
ҳисобга олинмаган, яширин, майда ишлаб чиқарувчиларнинг ишлаб чиқариши, сифатсиз 
маҳсулот чиқариш, ишлаб чиқариш ресурсларидан нотўғри фойдаланиш ва бошқалар); 
яширин тақсимот (даромадларни ноқонуний тақсимлаш, махсус тақсимот, давлат мулкини 
талон-торож қилиш. фуқароларнинг шахсий мулкига қарши жиноятлар ва ҳ.к.); яширин 
айирбошлаш (ғайриқонуний савдо, харидорларни алдаш, ноқонуний ишлаб чиқарилган 
маҳсулотни сотиш ва бошқалар); яширин истеъмол (ғайриижтимоий эҳтиёжларни қондириш, 
ноқонуний йўл билан топилган мулкни истеъмол қилиш, хизматлардан ноқонуний 
фойдаланиш кабилар) ажратилади. 
Яширин иқтисодиёт, ўз навбатида, коррупцияни вужудга келтиради. Коррупция эса 
“яширин иқтисодиёт”нинг ривожланиши учун барча имкониятларни яратади. Яъни, - бир 
томондан, “яширин иқтисодиёт” давлат ҳокимияти ва бошқарувининг барча тизими 
сезиларли даражада коррупциялашган шарт-шароитда ривожланса,