O ‗tgan asrning 60- yillarida rus olimi A. M. Butlerov tomonidan organik

---

1-savolga 
O ‗tgan asrning 60- yillarida rus olimi A. M. Butlerov tomonidan organik 
birikmalarning kimyoviy tuzilish nazariyasining yaratilishi organik kimyoning 
rivojlanishida yirik voqea bo‗ldi. Bu nazariya organik kimyoga ilmiy asos soldi va 
uning eng muhim qonuniyatlarini tushuntirib berdi. A. M. Butlerov o‗zi yaratgan 
nazariyaning asosiy prinsiplarini 1861-yil 19-sentabrda Shpeyerda bo‗lib 0 ‗tgan 
tabiatshunoslar va shifikorlarning Xalqaro syezdida «Kimyoviy tuzilish nazariyasi 
haqida» degan ma‘ruzasida bayon qildi. Bu nazariyani keyinchalik olimning o‗zi va 
uning shogirdlari muvaffaqiyatli rivojlantirdilar. 
Tuzilish nazariyasining asosiy qoidalari quyidagilardan iborat. 
1. Molekulada atomlar bir-biri bilan valentliklariga muvofiq holda muayyan ketma-
ketlikda bfrikkan. Atomlarning bog‗Ianish tartibi kimyoviy tuzilish deyiladi. 
2. Moddalarning xossalari uning molekulasining tarkibiga qanday atomlar va qancha 
miqdorda kirishigagina emas, balki ular bir-biri bilan qaysi tartibda birikkanligiga, 
ya‘ni molekulaning kimyoviy tuzilishiga ham bog‗liq. 
3. Molekulani hosil qilgan atomlar yoki atom gruppalari birbiriga ta‘sir etadi, 
molekulaning reaksiyaga kirishish xususiyati ana shu ta‘sirga ham bog‗Iiq bo‗Iadi. 
2 savol. Organik birikmalarni uglerod skeleti bo‘yicha klassifikatsiyasi. Uglerod 
atomlarining molekulada joylashishiga qarab yoki ularning hosil qilgan skeletlariga 
qarab, organik birikmalar uchta asosiy gruppaga bo‘linadi: 
1. Alisiklik birikmalar. Bu gruppaga kirgan birikmalar alifatik birikmalar deb ham 
ataladi. Bu gruppa birikmalari orasida to‘yingan (alkanlar), masalan: 
CH3 
CH3 – CH3 CH3 – CH CH3 – CH2OH 
etan 
CH3 etil spirt 
izobutan 

---

Bu gruppaga yog‘lar ham kirganligi uchun ilgari yog‘ qatori birikmalari degan nom 
berilgan edi va bu nom hozirda deyarli ishlatilmaydi. 
4-savol Sistematik Nomenklatura Nima 
Sistematik nomenklatura organik birikmalar turli sinflar vakillari chaqirish uchun 
bizga imkon beradi. moddalar, ayniqsa, guruh a'zo qarab, qayd etish lozim bo'lgan 
nomlari ma'lum isboti bor. sistematik nomenklatura turli tuzilmalari uglevodorodlar, 
shuningdek kislorod bo'lgan aralashmalari uchun amal haqida gapiring. 
 
ORGANIK BIRIKMALAR TASNIFI 
uglerod zanjiri turi, odatda, bo'lingan bo'lib, organik moddalar , uslub va asiklik 
qilish; to'yingan va to'yinmagan heterosiklik va Karbosiklik. ularning davrlarini hech 
tuzilishga ega bo'lgan deb nomlangan uslub bo'lmagan aralashmalar. Bunday 
birikmalar uglerod atomlarining ochiq bir tekis yoki tarvaqaylab zanjir hosil qilish 
ket keltirilgan. 
Ajratish to'yingan uglevodorodlar, bir necha (ikki, uch) obligatsiyalar bilan bitta 
uglerod rishtalari bor, shuningdek birikmalar. 
 
5-savolni javobi. Radikal-funksional nomenklatura 
8- savol 
Органик бирикмаларнинг анорганик бирикмалардан фарки шундаки, органик
бирикмалар молекула, тузилишига эга. Улар молекулаларидаги атомлар 
орасида бироз
кутбланган ковалент бог булади. Органик бирикмалардаги бу боглар купгина 
анорганик
бирикмаларда булгани каби s—s, s—р, р—р электрон булутларининг 
копланиши
натижасида хосил булади. δ ва π боглар хам хосил булиши мумкин (I, 144—
146-бетлар).

---

Органик бирикмаларда хам анорганик бирикмаларда булгани каби 
гибридланиш ходисаси
характерли (II, 91-бет). Анорганик бирикмаларда булгани каби, органик 
бирикмалардаги
атомлар химиявий боглардаги кутбланганлигига караб кисман зарядлан-ган 
булади.
Анорганик химияда бу зарядлар бутун еонлар билан ифодаланади ва 
оксидланиш даражаси
деб аталади, (I, 151-бет-лар). Органик химияда эса кисман зарядланиш δ+ ва δ- 
харфлари
билан ифодаланади. Электрон зичликнинг бир атомдан иккинчи атомга 
силжиши органик
бирикмаларнинг 
электрон 
формулаларида, 
купинча 
(анорганик 
бирикмалардаги каби) умумий борловчи электрон жуфтларнинг силжиши 
билан, баъзан эса стрелка билан
курсатилади.
Сизга маълумки, химиявий реакциялар боришида атомлар ёки атомлар 
группаларининг
кайта группаланиши содир булади. Бунинг натижасида мавжуд борлар узилиб 
янги борлар
хосил булади. Ковалент богларнинг узилиш жараёни билан сиз галогенларнинг 
химиявий
хоссаларини укишда танишгансиз (I, 161-бет). Органик моддалар иштирокида 
борадиган
купгина реакцияларда хам, шунга ухшаш, борлар узилиши содир булади. Бу 
жараёнлар
кейинрок конкрет реакцияларни урганишда куриб утилади. 
10- savol 
Aromatiklik haqida tushuncha
Arenlar (aromatik uglevodorod birikmalari) - toʻyinmagan, siklik, yopiq
xalqali, barcha atomlari bir tekislikda yotuvchi, planar birikmalar boʻlib,
мolekulasida Xyukkel qoidasiga boʻysinuvchi, 4n+2 sondagi oʻzaro qoplashgan p-
elektronlarga ega boʻlgan kon‘yugirlangan sistemadir [5].
Aromatik uglevodorodlarning dastlabki vakillari hidli moddalar boʻlgani
sababli, ular aromatik deb nomlangan. Aslida esa, umuman hushboʻy boʻlmagan,
hatto qoʻlansa hidli, ayrimlari esa hidsiz boʻlgan aromatik birikmalar mavjudligi

---

ma‘lum. Shuningdek, koʻpgina karbosiklik va geterosiklik birikmalar ham
aromatik xususiyatli boʻlishi tajribalar yordamida aniqlangan. 
7_savol. 
Sigma bogʻlanish. chiziq boʻylab orbitallarning bir birini qoplashi natijasida hosil 
boʻladigan bogʻlanish turiga aytiladi.
Yaʼni bogʻlanish tekisligiga parallel ravishda hosil bplgan bogʻlanish.
П_bogʻ deb. Bogʻlanish tekisligiga perpendikulyar ravishta hosil boʻlgan bogʻlanish 
turi. 
Kovalent bogʻlanish. 2ta atom oʻzaro elektron juf vositadida bir biri bn 
qoʻshilishidan hosil boʻladigan bogʻlanish turi. 2xil boʻladi 1.qutbli kovalent 
2. Qutbsiz kovalent.
Qutbli kovalent bogʻlanishda NEMlari 0dan 0.4 gacha boʻladigan moddalar kiradi. 
Masalan H2 O2 CH4 kabilar. 
Qutbsiz kovalent bogʻlanish da NEMlari orasidagi farq 0.4dan 1.7 gacha boʻladigan 
moddalar misol boʻladi. Masalan organik birikmalar dan spirtlar, fenollar Aldegid va 
ketonlar, uglevodorodlar va h.k lar misol boʻlad. 
9_savol 
Organik birikmalarning reaksion qobilyati 
M oddalarning tez yoki sekin reaksiyaga kirishish xossasi reaksion
qobiliyat deyiladi. Reaksion qobiliyat doimo bir m oddaning ikkinchi
m odda (reaksion jufti)ga nisbatan faolligi bilan aniqlanadi. Birinchi
modda substrat deyiladi, unga ta‘sir etuvchi birikma (reaksion zarracha)
reagent deyiladi.
Kimyoviy reaksiyalar, reaksiyaga kirishuvchi m oddalar atom lari
tashqi elektron qobig‗ida elektronlar taqsim lanishining o ‗zgarishi bilan
boradigan jarayonlardir. K o'pchilik reaksiyalar bir necha birin-ketin
keladigan (elem entar) bosqichlarni o ‗z ichiga oladi. Bu bosqichlarni
to ‗liq holda tasvirlash reaksiya mexanizmi deyiladi. Organik reaksiyalar
turli usullarda tasniflanadi:
I. Substrat va reagentdagi bog‗larning o ‗zgarishiga ko'ra;

---

a) radikalli reaksiyalar;
b) ionli reaksiyalar;
d) sinxron (kelishilgan) reaksiyalar. 2. Um um iy reaksiya tezligini belgilovchi 
bosqichda qatnashadigan
m olekulalar soniga ko‗ra:
a) m onom olekular reaksiyalar;
b) bim olekular reaksiyalar.
3. Reaksiyaning natijasiga ko‗ra:
a) o ‗rin olish reaksiyalari;
b) birikish reaksiyalari;
d) qayta guruhlanish reaksiyalari;
e) oksidlanish-qaytarilish reaksiyalari.
Reaksion markazga hujum qiluvchi reagentlar uch turga, ya‘ni radikal,
elektrofil va nukleofil reagentlarga b o ‗linadi. Radikal reagentlar
(radikallar) — juftlashm agan elektronli zarracha yoki erkin atomlardir:
C l‘, H O ', C H j. Elektrofil reagentlar (elektrofillar) — valent elektron
qavatining elektronlari yetishmaydigan zarrachalar bo'lib, ularga H +,
Br+> N O 2 5 R 3 C, SO 3 Iarni misol qilsa bo‗ladi.
Nukleofil reagentlar (nukleofillar) — tashqi elektron qavatida elektron
jufti bor zarrachalardir. H ', C l', H O ', R O ', H 2O, N H 3, C H 2= C H 2,
C6H6 Iar nukleofil reagentlar hisoblanadi 
12-
𝙨𝙖𝙫𝙤𝙡
))
𝙄𝙣𝙙𝙪𝙠𝙩𝙞𝙫
𝙚𝙛𝙛𝙚𝙠𝙩𝙣𝙞
𝙢𝙞𝙨𝙤𝙡𝙡𝙖𝙧
𝙮𝙤𝙧𝙙𝙖𝙢𝙞𝙙𝙖
𝙩𝙪𝙬𝙪𝙣𝙩𝙞𝙧𝙞𝙣𝙜
.
Induktiv ta'siri nima va u qanday ishlaydi 
Induktiv ta'sir, kimyoviy birikmaning zaryadini molekulada qo'shni bog'lanishlarga 
yo'naltirishga ta'siri. İndüktif effekt - bu doimiy ravishda polarizatsiya holatini 
keltirib chiqaradigan masofaga bog'liq bo'lgan hodisa. 
Elektronni olib tashlaydigan induktiv effekti ba'zan adabiyotda "I-effekt" deb 
yoziladi. 
U qanday ishlaydi 
Ikki xil elementli atomlarning bog'lanishida ishtirok etganda, b rasining elektron 
zichligi bir xil bo'lmaydi. 

---

Bog'dagi elektron bulutlar o'zlarini bog'lanish jarayonida ishtirok etadigan ko'proq 
electronegativ atomga yo'naltiradi. 
Induktiv ta'sir misol 
Induktiv ta'sir suv molekulalarida paydo bo'ladi. Suv molekulasidagi kimyoviy 
bog'lanishlar vodorod atomlari yonida ko'proq ijobiy tarzda to'ldirilgan va kislorod 
atomiga yaqinroq salbiy ta'sir ko'rsatgan. Shunday qilib, suv molekulalari polardir. 
Shunga qaramasdan, indüklenen zaryad kuchsiz va boshqa omillar uni tezda bartaraf 
etishi mumkin. Bundan tashqari, indüktif ta'sir faqat qisqa masofalarda ta'sir 
ko'rsatadi. 
İndüktif ta'sir, kislotali va asoslilik 
Induktiv effekt kimyoviy turlarning barqarorligi va kislotaliligiga yoki asosliligiga 
ta'sir qiladi. Elektronegativ atomlar elektronlarni o'zlariga qaratmoqda, ular 
birlashtirilgan tayanchni barqarorlashtirishi mumkin. Molekulaga ta'sir o'tkazadigan 
guruhlar uning elektron zichligini kamaytiradi. Bu molekula elektronini kam va 
kislotali qiladi. 
İndüktif effektlar - rezonansga qarshi 
Induktiv ta'sir va rezonans elektronlarning kimyoviy bog'lanishdagi taqsimlanishiga 
taalluqlidir, ammo ular ikki xil ta'sirga ega. 
Rezonans molekula uchun bir nechta to'g'ri Lyuis strukturasi mavjud bo'lganda, 
ikkilamchi bog'lanish turli atomlar orasidagi teng ehtimollik bilan shakllanishi 
mumkin. 
Masalan, ozon (O 3 ) rezonans shakllariga ega. Kislorod atomlari orasidagi 
bog'lanish bir-biridan turli uzunlikda bo'lishi mumkinmi degan savol bo'lishi 
mumkin, chunki bitta bog'lanish odatda ikki barobarga qaraganda zaifroq bo'ladi. 
Darhaqiqat, atomlar orasidagi aloqalar bir-biriga o'xshash uzunlik va quvvatdir, 
chunki rezonans shakllari (qog'ozga tortilgan) molekula ichida sodir bo'layotgan 
narsalarni aks ettirmaydi. Ikki rishta va bitta rishta yo'q. Aksincha, elektronlar 
atomlar bo'ylab teng ravishda taqsimlanadi va bir va juftlik aloqalari oralig'idagi 
bog'lanishni hosil qiladi. 
_002 
Benzol molekulasi oʻziga xos energetik barqarorlikka ega. Molekulasi shartli

---

toʻyinmagan boʻlsada, toʻyingan uglevodorodlarga xos birikish reaksiyalariga
qiyin, oʻrin olish reaksiyalariga esa, nisbatan oson kirishadi. Keyinchalik
kondensirlangan polisiklik birikmalar ham aromatik birikmalarga kiritilgan. Shuni
ta‘kidlash joizki, kondensirlangan polisiklik birikmalar oʻrin olish reaksiyalaridan
tashqari birikish, oksidlanish reaksiyalariga ham oson kirishadi.
Benzol qatori birikmalar deyarli barcha reaksiyalarda aromatik xalqani saqlab
qolishga, qayta tiklanishga (regeneratsiya) moyil. Kondensirlangan polisiklik
birikmalarda esa qayta tiklanish qobiliyati kamroq. Bu ayniqsa, chiziqli
kondensirlangan polisiklik birikmalarda yaqqol koʻrinadi. Perkondensirlangan
aromatik birikmalarda esa (fenantren kabi) qayta tiklanish qobiliyati past va bu
jihatdan ular naftalinga oʻxshaydi [10].
Benzol halqasining barqarorligini nazariy kvant kimyoviy hisoblashlar
asosida 1931-yilda nemis fizigi E. Xyukkel tushuntirib berdi. Konyugirlangan
yopiq siklik sistemalarda energetik jihatdan qulay boʻlgan π-elektronlarning siklik
delokalizatsiyasi sodir boʻlishini ta‘kidlagan. Siklik tutash sistemalar uchun
―aynigan‖ orbitallar xarakterlidir. Xyukkelning taxminicha, sistemaning
barqarorligi mazkur orbitallarni elektronlar bilan toʻlishiga bogʻliq. Hisoblashlar
natijalariga koʻra, ikkala bogʻlovchi ―aynigan‖ orbital elektronlar bilan toʻlganda
(4 ta π-elektronli) barqaror sistemalar hosil boʻladi. Shuningdek, har bir siklik
sistema ikkita π-elektronli eng quyi joylashgan bitta orbitalga ega. Bundan kelib
chiqib, Xyukkel siklik tutash sistemalarning barqarorligi qoidasini ishlab chiqdi.
Qoida: halqada 4n+2 ta π-elektron tutvchi siklik planar tutash sistemalar1.3. 
Aromatiklik haqida tushuncha
Arenlar (aromatik uglevodorod birikmalari) - toʻyinmagan, siklik, yopiq
xalqali, barcha atomlari bir tekislikda yotuvchi, planar birikmalar boʻlib,
мolekulasida Xyukkel qoidasiga boʻysinuvchi, 4n+2 sondagi oʻzaro qoplashgan p-
elektronlarga ega boʻlgan kon‘yugirlangan sistemadir [5].
Aromatik uglevodorodlarning dastlabki vakillari hidli moddalar boʻlgani
sababli, ular aromatik deb nomlangan. Aslida esa, umuman hushboʻy boʻlmagan,
hatto qoʻlansa hidli, ayrimlari esa hidsiz boʻlgan aromatik birikmalar mavjudligi
ma‘lum. Shuningdek, koʻpgina karbosiklik va geterosiklik birikmalar ham
aromatik xususiyatli boʻlishi tajribalar yordamida aniqlangan.Benzol molekulasi 
oʻziga xos energetik barqarorlikka ega. Molekulasi shartli
toʻyinmagan boʻlsada, toʻyingan uglevodorodlarga xos birikish reaksiyalariga
qiyin, oʻrin olish reaksiyalariga esa, nisbatan oson kirishadi. Keyinchalik
kondensirlangan polisiklik birikmalar ham aromatik birikmalarga kiritilgan. Shuni
ta‘kidlash joizki, kondensirlangan polisiklik birikmalar oʻrin olish reaksiyalaridan
tashqari birikish, oksidlanish reaksiyalariga ham oson kirishadi.

---

Benzol qatori birikmalar deyarli barcha reaksiyalarda aromatik xalqani saqlab
qolishga, qayta tiklanishga (regeneratsiya) moyil. Kondensirlangan polisiklik
birikmalarda esa qayta tiklanish qobiliyati kamroq. Bu ayniqsa, chiziqli
kondensirlangan polisiklik birikmalarda yaqqol koʻrinadi. Perkondensirlangan
aromatik birikmalarda esa (fenantren kabi) qayta tiklanish qobiliyati past va bu
jihatdan ular naftalinga oʻxshaydi [10].
Benzol halqasining barqarorligini nazariy kvant kimyoviy hisoblashlar
asosida 1931-yilda nemis fizigi E. Xyukkel tushuntirib berdi. Konyugirlangan
yopiq siklik sistemalarda energetik jihatdan qulay boʻlgan π-elektronlarning siklik
delokalizatsiyasi sodir boʻlishini ta‘kidlagan. Siklik tutash sistemalar uchun
―aynigan‖ orbitallar xarakterlidir. Xyukkelning taxminicha, sistemaning
barqarorligi mazkur orbitallarni elektronlar bilan toʻlishiga bogʻliq. Hisoblashlar
natijalariga koʻra, ikkala bogʻlovchi ―aynigan‖ orbital elektronlar bilan toʻlganda
(4 ta π-elektronli) barqaror sistemalar hosil boʻladi. 
6Савол купрок кк булса агар куп дб ташамагандим боя 
12-
𝙨𝙖𝙫𝙤𝙡
))
𝙄𝙣𝙙𝙪𝙠𝙩𝙞𝙫
𝙚𝙛𝙛𝙚𝙠𝙩𝙣𝙞
𝙢𝙞𝙨𝙤𝙡𝙡𝙖𝙧
𝙮𝙤𝙧𝙙𝙖𝙢𝙞𝙙𝙖
𝙩𝙪𝙬𝙪𝙣𝙩𝙞𝙧𝙞𝙣𝙜
.
Induktiv ta'siri nima va u qanday ishlaydi 
Induktiv ta'sir, kimyoviy birikmaning zaryadini molekulada qo'shni bog'lanishlarga 
yo'naltirishga ta'siri. İndüktif effekt - bu doimiy ravishda polarizatsiya holatini 
keltirib chiqaradigan masofaga bog'liq bo'lgan hodisa. 
Elektronni olib tashlaydigan induktiv effekti ba'zan adabiyotda "I-effekt" deb 
yoziladi. 
U qanday ishlaydi 
Ikki xil elementli atomlarning bog'lanishida ishtirok etganda, b rasining elektron 
zichligi bir xil bo'lmaydi. 
Bog'dagi elektron bulutlar o'zlarini bog'lanish jarayonida ishtirok etadigan ko'proq 
electronegativ atomga yo'naltiradi. 
Induktiv ta'sir misol 

---

Induktiv ta'sir suv molekulalarida paydo bo'ladi. Suv molekulasidagi kimyoviy 
bog'lanishlar vodorod atomlari yonida ko'proq ijobiy tarzda to'ldirilgan va kislorod 
atomiga yaqinroq salbiy ta'sir ko'rsatgan. Shunday qilib, suv molekulalari polardir. 
Shunga qaramasdan, indüklenen zaryad kuchsiz va boshqa omillar uni tezda bartaraf 
etishi mumkin. Bundan tashqari, indüktif ta'sir faqat qisqa masofalarda ta'sir 
ko'rsatadi. 
İndüktif ta'sir, kislotali va asoslilik 
Induktiv effekt kimyoviy turlarning barqarorligi va kislotaliligiga yoki asosliligiga 
ta'sir qiladi. Elektronegativ atomlar elektronlarni o'zlariga qaratmoqda, ular 
birlashtirilgan tayanchni barqarorlashtirishi mumkin. Molekulaga ta'sir o'tkazadigan 
guruhlar uning elektron zichligini kamaytiradi. Bu molekula elektronini kam va 
kislotali qiladi. 
İndüktif effektlar - rezonansga qarshi 
Induktiv ta'sir va rezonans elektronlarning kimyoviy bog'lanishdagi taqsimlanishiga 
taalluqlidir, ammo ular ikki xil ta'sirga ega. 
Rezonans molekula uchun bir nechta to'g'ri Lyuis strukturasi mavjud bo'lganda, 
ikkilamchi bog'lanish turli atomlar orasidagi teng ehtimollik bilan shakllanishi 
mumkin. 
Masalan, ozon (O 3 ) rezonans shakllariga ega. Kislorod atomlari orasidagi 
bog'lanish bir-biridan turli uzunlikda bo'lishi mumkinmi degan savol bo'lishi 
mumkin, chunki bitta bog'lanish odatda ikki barobarga qaraganda zaifroq bo'ladi. 
Darhaqiqat, atomlar orasidagi aloqalar bir-biriga o'xshash uzunlik va quvvatdir, 
chunki rezonans shakllari (qog'ozga tortilgan) molekula ichida sodir bo'layotgan 
narsalarni aks ettirmaydi. Ikki rishta va bitta rishta yo'q. Aksincha, elektronlar 
atomlar bo'ylab teng ravishda taqsimlanadi va bir va juftlik aloqalari oralig'idagi 
bog'lanishni hosil qiladi. 
_002 
14- savol 
15- savol 

---

16-savol Organik moddalar ishtirok etadigan reaks iyalar qatoriga oksidlanish va 
qaytarilish reaksiyalari ham kiradi. Umuman organic moddalar tarkibidagi uglerod 
atomlarining oksidlanish darajalari C-4 dan C+4 gacha bolib bu uglerod atomlari 
oksidlovchilar ( asosan kislorod atomlari) tasirida oksidlanib , CO va CO2 hosil 
qilsalar , vodorod atomlari suv hosil qiladi. Bu moddalarning bevosita kislorod 
tasirida boladigan oksidlanish reaksiyasida katta issiqlik va yoruglik energiyalarining 
chiqishi ― yonish reaksiyalari ― deyiladi. 
CH3 +5O2 →3CO2 + 4 H2O 
C2O5OH + 3O2 →2 CO2 + 3 H2O 
Shu bilan birgalikda ― sekinlik‖ va ohistalik bilan boradigan oksidlanish reaksiyalari 
ham boradigan oksidlanish reaksiyalari ham borki , ular natijasida organik 
moddalarning bit turdan boshqasiga otish kuzatiladi. 
C2H5 OH + [ O] →CH3 -CHO + H2O 
Etil spirit Sirka aldegidi 
+3 +3 
CH3 - CHO + [ O] →CH3 COOH 
Sirka aldegidi sirka kislotasi 
Qaytarilish reaksiyalarida molekula tarkibidagi uglerod tarkibidagi uglerod 
atomlarining oksidlanish darajasi kamayadi. Bu asosan vodorod atomlari birikish 
natijasida sodir boladi. Bunday reaksiyalar tufayli aldegidlar , spirtlar toyinmagan 
uglevodor odlar to`yingan uglevodorodlarga aylanadi. 
C-2 H2+ = C-2 H2 + HO2 →C+3H+3 – C+3H+3 
etilen etan 

---

17-savolni javobi 
21_savol 
УГЛЕВОДОРОДЛАР 
Таркиби углерод ва водороддан ташкил топган моддалар у гл ев одо р о дл ар 
деб аталади. Углеводородлар углерод атомларининг лосил 1яилган 
скелетларига караб уч турга бУлинади: 
Алифатик углеводородлар. 
Алициклик углеводородлар. 
З. Ароматик углеводородлар. 
Углеводородлар барча бошужа органик бирикмалар синфининг асосини 
ташкил этади. Улар молекуласидаги бир ёки бир неча водород атомларини хар 
хил атомлар ёки атомлар группаси билањ алмаштириб галогенли >€осилалар, 
спиртлар, альдегидлар, кисло- 
талар, аминлар каби органик бирикмалар синфини лосил лилиши мумкин. 
АЛИФАТИК УГЛЕВОДОРОДЛАР
Молекулаларидаги углерод атомларининг водород •атомларига нисбати ва 
химиявий хоссаларига, жумладан, бириктириш реакциясига мойиллигига 
лараб алифатик углеводородлар луйидаги группаларга бУлинади: 
ТУйинган углеводородлар. Молекулаларидаги углерод атомлари узаро оддий 
борлар билан борланган бУлиб, бириктириш реакцияларига киришмайди. 
ТУйинмаган углеводородлар. Молекулаларидаги углеРOД атомлари узаро бор 
ёки уч бор билан борланган бУлиб, биржтириш реакцияларига осон киришади. 
19_savol. 
Elektrofil reagent- agar kimyoviy reaksiyada yangi bogʻlanish hisil qilish uchun 
reagent juft elektron bermasa bunday reagent elektrofil reagent, jarayon esa 

---

elektrofil reaksiya deyiladi bu vaqtfa substRakt elektro donor xossasini namoyon 
qiladi 
Misollar: 
H3O, NO2, R3C, R-C=O, BF3, ALCl3 va hk. 
24- SAVOL.BIRIKISH REAKSIYALARI VA SIS-TRANS IZOMERIYA 
Birikish reaksiyalari:Bu reaksiyalarda tarkibida qoshbog yoki uch bogI bolgan 
moddalar ishtirok etadi. 
CH2 = CH2 + H –H →CH3 –CH3 
CH2 = CH2 + Cl-Cl →CH2Cl – CH2Cl 
CH≡CH + H- OH →CH3 – COH 
CH2+ H- H →CH3 -CH2-CH3 
۸ 
CH2 CH2 
Birikish reaksiyalari bir xil molekulalar ishtirokida ham beradi , bunda yuqori 
molekulalar birikmalar hosil bo`ladi. 
CH2 = CH2 + CH2 =CH2 + CH2 = CH2 → - CH2 - CH2 – CH2 – CH2 - CH2 - 
Birikish reaksiyasi — ikki yoki bir necha moddadan bir modda hosil qilinadigan 
reaksiya. Agar ikki oddiy moddadan bir murakkab modda kelib chiksa, bunday 
reaksiya sintez deyiladi. Vodorod va azotdan bevosita ammiak olish sintez uchun 
misoldir. Birikish reaksiyasi da ikki murakkab moddadan yanada murakkabroq 
moddalar hosil boʻla oladi 
GEOMETRIK IZOMERIYA (kimyoda) — fazoviy izomeriyaning bir turi; 
molekulada uglerod atomlarini oʻzaro birlashtiruvchi oʻq boʻylab ularning 
aylanishini istisno qiladigan qoʻshaloq bogʻ yoki sikl mavjudligidan uglerodning har 
bir atomi bilan har xil ikkita atom yoki radikal bogʻlanganda roʻi beradigan hodisa. 

---

Bir izomerning molekulasidagi xlor atomlari qoʻsh bogʻning bir tomoniga, ikkinchi 
izomerning molekulasida esa ikkala tomoniga joylashgan. Geometrik izomeriya sis 
va trans izomeriya deb ham ataladi. Sis va trans izomerlar fizik va kimyoviy 
xossalariga koʻra bir-biridan farq qiladi. 
To‘yingan ochiq zanjirli uglevodorodlardan ikki vodorod atomiga kam bo‘lgan, 
shuning hisobiga molekulasida bitta qo‘shbog‘ saqlaydigan uglevodorodlar alkenlar 
deyiladi. Alkenlar yana etilen qatori uglevodorodlari yoki olefinlar deb ham 
nomlanadi. Ularning gomologik qatorining umumiy formulasi CnH2n bo‘lib, 
birinchi vakili C2H4. Alkenlardagi s-orbitallar soni vodorod atomlari soniga teng, 
jami bog‘lar soni 3n ga teng, shundan σ-bog‘lar soni 3n-1 ga teng, molekulasida 2 ta 
uglerod sp2 gibridlangan, n-2 ta uglerod esa sp3 gibridlangan.
Nomenklaturasi: 
Alkenlar sistematik nomenklaturaga muvofiq to‘yingan uglevodorodlar singari 
ataladi, bunda alkanlardagi ―an‖ qo‘shimchasi o‘rniga ―en‖ ishlatiladi va qo‘shbog‘ 
o‘rni ko‘rsatiladi. Zanjirdagi qo‘shbog‘ o‘rnini ko‘rsatish uchun uglerod atomlari 
raqamlanadi. Raqamlash zanjirning qo‘shbog‘ yaqin turgan uchidan boshlanadi: 
t.me/masofatalim 
Zanjir tarmoqlangan bo‘lsa, u holda uglerod atomlarining eng uzun zanjiri 
raqamlanadi. Bunda raqamlash zanjirning qo‘shbog‘ yaqin turgan uchidan 
boshlanadi: 
t.me/masofatalim 
To‘yinmagan uglevodorodlar to‘yinmagan radikallar hosil qiladi. Ular ko‘pincha 
tarixiy nom bilan ataladi. Masalan, etilendan hosil bo‘ladigan radikal vinil, 
propilendan hosil bo‘ladigan radikal (CH2 = CH - CH2- -) allil deyiladi. 
Izomeriyasi: 
Olefinlarda zanjir, qo‘shbog‘ holat izomeriyasi va stereoizomeriya kuzatiladi. 
1. Zanjir izomeriya 
2qowbog holatli izomeriya 

---

Alkinlar — molekulasida uchlamchi bogʻ boʻlgan atsetilen qatori toʻyinmagan 
uglevodorodlari, umumiy formulasi CnH2n-2. Ularning birinchi vakili atsetilen 
CH≡CH dir. Atsetilendagi vodorod metil radikallar bilan almashtirilsa, molekulasida 
uchlamchi bogʻ boʻlgan gomologik qator hosil boʻladi. Uning birinchi gomologi 
metilatsetilen CH3-C≡CH; ikkinchisi etilatsetilen CH3-CH2-C≡CH va hokazo. 
Xalqaro nomenklatura boʻyicha atsetilen qatori uglevodorodlarni nomlashda ularga 
muvofiq keladigan alkanning -an qoʻshimchasi oʻrniga -in qoʻshimchasi qoʻyiladi. 
Alkinlar tabiatda uchramaydi, ular asosan alkanlar va kalsiy karbiddan olinadi. 
Alkinlar uchun birikish, polimerlanish, oʻrin olish va oksidlanish reaksiyalari xosdir. 
Alkinlarning oldingi uchta aʻzosi gazlar, C5H8 dan boshlab suyuq moddalar, yuqori 
alkinlar (C16H30) esa qattiq moddalar. Alkinlar alkenlar kabi suvdan yengil, suvda 
kam eriydi, organik eritmalarda yaxshi eriydi. 
Alkinlar va ularning hosilalaridan kundalik hayotda, texnikada keng qoʻllaniladigan: 
sirka aldegidi, sirka kislotasi, benzol, polivinilxlorid, poliakrilonitril, vinilatsetilen, 
sintetik kauchuk va boshqa moddalar olinadi. 
Alkinlar 
33 савол Кетонларнинг тузилиши, таснифи ва номланиши, кимёвий ва физик 
хоссалари.
Karbonil guruhining ikkala bo‗sh bog'iga radikallar birikkan moddalar
ketonlar deb ataladi va quyidagi umumiy formula bilan ifodalanadi:
R— C— R'
II
Nomenklaturasi. Oddiy ketonlarning nomlari karbonil guruh bilan
bog‗langan radikallar nomiga ―keton‖ so‗zini qo‗shish bilan hosil qilinadi.
Agar radikallar har xil bo‗lsa, radikali kichik bo‗lganidan boshlab aytiladi va
oxirida keton so‗zi qo‗shiladi. Masalan:
CH3 C CH3
O
dimetilketon
CH3 C C2H5
O
metiletilketon
C2H5 C C2H5

---

O
dietilketon
Ketonlarning izomeriyasi yon radikallardagi uglerodlar soni o‗zgarishi
bilan boradi.
CH3 CH2 CH2 CO CH3 CH3 CH2 CO CH2 CH3
metilpropilketon dietilketon
Olinishi:
Alkinlarni gidratlanishi.
1. Alkinlarning (asetilendan tashqari) gidratlanishidan ketonlar olinadi.
R C C H + H2O R C CH3
O
Hg
+2
2. Bitta uglerodi ikkita galogen tutgan digaloid alkanlarni (galogenlar chetki
uglerod atomlarida bo‗lmagan birikmalar) gidrolizlash yo‗li bilan ham olinadi:
CH3 CCl2 CH3 + H2O CH3 CO CH3 + 2HClKimyoviy xossalari.
Ketonlar ham aldegidlar kabi birikish, oksidlanish reaksiyalariga kirishadi.
Reaksiyaga kirish qobiliyati aldegidlarga nisbatan sustroq.
Birikish reaksiyalari. Ketonlar katalizator ishtirokida vodorodni biriktirib
ikkilamchi spirtlar hosil bo‗ladi:
R C
O
R' + H2 R CHOH R '
Ketonlar faqat kuchli oksidlovchilar (KMnO4
yoki K2
Cr2
O7
) ta‘sirida
oksidlanadi.
Aseton(dimetilketon) CH3 CO CH3 56,5° C da qaynaydigan, o‗ziga xos
hidli, rangsiz suyuqlik. Aseton yog‗ochni quruq haydashdan hosil bo‗lgan sir�ka 
kislotaning kalsiyli tuzidan olinadi. Ilgari bu usul aseton olishda yagona
hisoblanar edi. Hozirda sanoatda aseton olishning bir necha samarali usullari
kashf qilingan. Masalan, asetonni to‗g‗ridan to‗g‗ri sirka kislotaning o‗zidan
ham olish mumkin. Buning uchun CH3
COOH bug‗lari (Al2
O3

---

) katalizatorlar
ustidan o‗tkaziladi. Aseton sanoatda keng qo‗llaniladi. Undan xloroform va
yodoform olishda, kislotalar, asetat ipagi ishlab chiqarishda erituvchi sifatida
ko‗p miqdorda foydalaniladi. 
31_savol. 
Aminlar – ammiakdagi vodo-rod atomlarining organik radi kallarga almashinishidan 
hosil bo‗lgan bi-rik malar. Ammiakdagi nechta vodorod atomi radikalga 
almashinganiga qarab, birlamchi, ikkilamchi va, nihoyat, uch-lamchi A. deyiladi. A. 
molekulasidagi aminoguruh soniga qarab mono-A., di-A. va uch-A.ga bo‗linadi. 
Ular, ammiak sin-gari, asos xos-salarini namoyon qiladi, lekin aromatik A. 
ammiakka nisba-tan ancha kuchsiz, alifatik A. esa kuchli bo‗ladi. A., odatda 
nitrobirikmalarni 415qaytarish yoki uglevodorodlarning galo-genli hosilalariga 
ammiak ta‘sir etti-rish yo‗li bilan olinadi. Ular ichida eng ahamiyatlisi aromatik 
A.dir. Uni ilk bor 1842 yilda N. N. Zinin sintez qilgan. 1849 yilda esa Sh. Vyurs 
alifatik A. ni kashf qildi. A.ning ba‘zilari tabiatda erkin holda alkaloidlar, 
aminokislo-talar tarzida uchraydi. Ular bo‗yoq sano-atida, plastmassalar olishda, 
tibbiyotda juda ko‗p qo‗llaniladigan sulfanila-mid preparatlar olishda ishlatiladi 
35- savol 
Karbon kislotalar – tarkibida karboksil guruh saqlovchi organik birikmalar. 
Karboksil guruh bilan bogʻlangan radikalga qarab K.k. alifatik (toʻyingan, 
toʻyinmagan), alitsiklik, aromatik va geterotsiklik boʻlishi mumkin. Karboksil 
guruhning soniga qarab bir, ikki va koʻp asosli yoki molekulasiga —ON, =SO, N, 
kabi guruhlar kirishiga qarab oksi-, keto- va amino- K.k. deb ataladi. K.k. koʻpincha, 
anʼanaviy (trivial) nom bilan ataladi: sirka, salitsil, moy, kapron, valerian kabi 
kislotalar kuchsiz boʻlib, dissotsialanish konstantasi 1,410 5 atrofida. Lekin 
karboksil guruhi elektrofil radikal bilan bogʻlangan boʻlsa, uning kislotalik kuchi 
ortadi, mas, benzoy kislota (S6N5SO-ON), propiol kislota (NS=S-SOON) va b. 
K.k. kimyoviy faol boʻlib, karboksil guruhining gidroksilini boshqa guruhlarga 
almashtirishi mumkin, mas, K.k. spirtlar taʼsirida, mineral kislotalar ishtirokida) 
murakkab efirlar, RS15, tionil xlorid, sulfuril xlorid taʼsirida esa xlorangidridlar, suv 
tortib oluvchi vositalar ishtirokida esa angidridlar (RCO2)2O hosil qiladi. K.k. 
amidlarini xlor angidridlarga ammiak, aminlar taʼsir ettirib olish mumkin. K.k. 
radikal qismi boʻyicha ham turli xil reaksiyalarga kirisha oladi. 

---

K.k. tabiatda erkin va birikma holida keng tarqalgan. Ular yogʻ, efir moyi, hoʻl 
mevalar tarkibiga kiradi. K.k. tabiiy birikmalardan (yuqori yogʻ kislotalari, limon 
kislotasi va b.) yoki sintetik usulda, mas, spirtlar, aldegidlarni oksidlab olinadi. 
Achitish (moy kislotali, sut kislotali, sirka kislotali achitish) yoʻli bilan K.k. olish 
ham keng tarqalgan. K.k. va ularning hosilalari xalq xoʻjaligida keng qoʻllaniladi. 
Mac. paxta moyidan olinadigan distillangan yogʻ kislotalari asosida turli xil sovunlar 
tayyorlanadi. Telomerizatsiya usulida olingan yuqori tarmoqlangan yogʻ kislotalar 
(VIK) asosida lok, emallar i.ch. yoʻlga qoʻyilgan.[1 
36- savol 
Karbon kislotalar – tarkibida karboksil guruh saqlovchi organik birikmalar. 
Karboksil guruh bilan bogʻlangan radikalga qarab K.k. alifatik (toʻyingan, 
toʻyinmagan), alitsiklik, aromatik va geterotsiklik boʻlishi mumkin. Karboksil 
guruhning soniga qarab bir, ikki va koʻp asosli yoki molekulasiga —ON, =SO, N, 
kabi guruhlar kirishiga qarab oksi-, keto- va amino- K.k. deb ataladi. K.k. koʻpincha, 
anʼanaviy (trivial) nom bilan ataladi: sirka, salitsil, moy, kapron, valerian kabi 
kislotalar kuchsiz boʻlib, dissotsialanish konstantasi 1,410 5 atrofida. Lekin 
karboksil guruhi elektrofil radikal bilan bogʻlangan boʻlsa, uning kislotalik kuchi 
ortadi, mas, benzoy kislota (S6N5SO-ON), propiol kislota (NS=S-SOON) va 
boshqalar. 
36- savol davomi 
221 
222 
223 kislotali gidroliz- 224ishqoriy gidroliz(sovunlanish) 
225 - savol Yog'larning fermentativ tabiati.
Lipolitik fermentlar(lipaza, fosfolipazalar, xolesterolesteraza).
Lipaza, lipazalar (yun. lipos — yogʻ) — gidrolazalarga mansub fermentlar; glitserin 
va erkin yogʻ kislotalariga qadar triglitseridlarning parchalanishini katalizlaydi. 
Hayvon va odam ichagi devorida (ichak L.si), meʼda osti bezi shirasida (pankreatik 
L.), qon plazmasida (lipoproteidlipaza), shuningdek, baʼzi oʻsimliklarning 
urugʻlarida va vegetativ organlarkda, mikroorganizmlarda boʻladi. Farmakologiyada, 
oziq-ovqat sanoati va koʻnchilikda L.dan foydalaniladi.[1] 

---

Manbalar 
226-savolni javobi 
227-savolni javobi 
234 
228-savolni javobi 
230 savol 
235 
239 _Fermentlarning faolligi 
Fermentlar faolligi = birlik vaqtiga o'tkaziladigan substrat mollari = tezlik × 
reaktsiya hajmi. Fermentlar faolligi mavjud bo'lgan ferment miqdorining o'lchovidir 
va shu bilan sharoitga bog'liq, qaysi ko'rsatilishi kerak. SI birligi katal, 1 katal = 1 
mol s−1, lekin bu juda katta birlik. Keyinchalik amaliy va tez-tez ishlatiladigan 
qiymat fermentlar birligi (U) = 1 mmol min−1. 1 U 16,67 ga to'g'ri keladi 
nanokatallar.[1] 
Katalda berilgan ferment faolligi odatda fermentning taxmin qilingan tabiiy maqsad 
substratiga 
taalluqlidir. 
Fermentlarning 
faolligi, 
masalan, 
ba'zi 
bir 
standartlashtirilgan substratlar kabi berilishi mumkin jelatin, keyin o'lchanadi jelatin 
hazm qilish birliklari (GDU) yoki sut oqsillari, keyin o'lchanadi sut ivish qitish 
(MCU). GDU va MCU birliklari bir gramm fermentning mos ravishda jelatin yoki 
sut oqsillarini qanchalik tez hazm qilishiga asoslanadi. 1 GDU taxminan 1,5 MCU 
ga teng.[2] 
236савол 
Ферментлар классификацияси. Қабул қилинган классификация тизимига 
биноан ҳамма ферментлар оти синфга бўлинади: 
1. Оксидоредуктазалар; 
2. Трансферазалар; 

---

3. Гидролазалар; 
4. Лиазалар; 
5. Изомеразалар; 
6. Лигазалар (синтетазалар) 
238 savol 
237савол 
233 savol 
Xolesterin, xolesterol —sterinlar guruhiga mansub modda. Birinchi marta oʻt 
toshidan ajratib olingan. Suvda erimaydi, organik erituvchilarda yaxshi eriydi, 
rangsiz kristall. X. barcha tirik organizmlarda uchraydi; X.ning koʻp qismi nerv 
hamda yogʻ toʻqimalarida, tuxum va sperma hujayralarida, jigarda (X. biosintez 
qilinadi), buyrak usti bezlarida, va boshqalarda boʻladi. Qon plazmasida X. yuqori 
yogʻ kislotalari (olein kislota) bilan birga murakkab efir holida uchraydi. 
Organizmda X. buyrak usti bezlari gormonlari, oʻt kislotalar, D vitamini va boshqa 
almashinuvida qatnashadi. Odam qonida oʻrtacha 150–200 mg% X. boʻladi. Koʻproq 
yogʻli ovqat isteʼmol qiladigan kishilarda X. miqsori koʻpayadi, bu oʻt toshlari hosil 
boʻlishiga, qon tomirlari devorida X. toʻplanishiga va moddalar almashinuvining 
buzilishi va boshqalarga olib keladi. 
232-savol 
231 savol Sterinlar, sterollar — steroidlar sinfiga mansub siklik spirtlar. Koʻpchilik 
S. — optik faol kristall moddalar, ular organik erituvchilarda eriydi, suvda erimaydi. 
Mikroorganizmlar, oʻsimlik va hayvonlardagi S.ning umumiy oʻtmishdoshi skvalen 
uglevodorodidir, u siklik lanosterin (S30N50O)ga yoki uning izomeri sikloartenolga 
aylanadi, keyinchalik bulardan tarkibida 27—29 uglerod atomi boʻlgan turlicha S. 
hosil boʻladi. Hayvon S.ining eng muximi — xolesterin; zamburuglarda, jumladan, 
hamirturushda koʻplab uchraydigan — ergosterin, oʻsimliklardagi koʻpchilik S. 
guruxlari (fitosterinlar) ichida eng koʻp uchraydigan rsitosterin va stigm asteri ndir. 
S. yuqori tuzilgan hayvonlarning nerv toʻqimalari, jigari, sperma toʻqimalarida 
boʻladi; ular yuqori yogʻ kislotalari bilan murakkab efirlar hosil qiladi. S. 
oʻsimliklarda erkin holda yoki yog kislotalari bilan (steridlar), uglevodlar bilan 
(fitosterolinlar) yoxud ikkalasi bilan birikkan holda boʻladi. 

---

S. tabiiy lipidlardan ishqoriy sovunlab olinadi. Steroid S. sirka kislotadan 
biosintezlab hosil qilinadi, asosan, gormonal preparatlarni sintezlahda xom ashyo 
sifatida qoʻllanadi. 
Fosfatidilserin nima uchun foydali? 
- Aug 31, 2019 - 
Fosfatidilserin miya oltiniga sazovor bo'lib, u miyaning tiklanishi va so'rilishini 
rag'batlantirishi, miya hayotiyligini oshirishi, xotirani yaxshilashi, diqqatni 
kamaytirishi va miya faoliyatini pasaytirishi mumkin. Bu aniq ta'sirga ega, shuning 
uchun ko'p odamlar fosfatidilserinni qo'yishadi. U o'spirinlarda qo'llaniladi, chunki u 
miya hujayralarining hayotiyligini samarali yaxshilaydi, miya bosimini pasaytiradi 
va ko'plab o'spirinlar duch keladigan muammolarni oldini oladi. 
Asosiy ta'sir 
Fosfatidilserin (PS) kolin va "miya oltini" DGAdan keyin yangi "aqlli ozuqa" 
sifatida tanilgan. Mutaxassislarning fikriga ko'ra, ushbu tabiiy modda hujayra 
devorining moslashuvchan bo'lishiga yordam beradi va miya signallarini uzatadigan 
neyrotransmitterning samaradorligini oshirishi, miyaning samarali ishlashiga yordam 
berishi va miyaning faollashishini rag'batlantirishi mumkin. Xususan, fosfatidilserin 
quyidagi funktsiyalarga ega. 
(1) Miya faoliyatini yaxshilang, diqqatni jamlang va xotirani yaxshilang. 
Biz qariganimizda fosfatidilserin va boshqa muhim miya kimyoviy moddalari asta-
sekin 
kamayib 
boradi, 
natijada 
xotira 
va 
bilim 
qobiliyati 
pasayadi. 
Fosfatidilserinning qo'shilishi miya ichidagi sinapslar sonini, miya hujayralari 
membranalarining 
suyuqligini 
oshirishi 
va 
miya 
hujayralarida 
glyukoza 
metabolizmini rag'batlantirishi, shu bilan miya hujayralarini yanada faollashtirishi, 
kontsentratsiyani kuchaytirishi va ogohlik va xotirani yaxshilashi mumkin. 
Fosfatidilserin qo'shimchalari Italiyada, Skandinaviya va boshqa Evropa 
mamlakatlarida qariyalarda paydo bo'lgan kognitiv buzilishlarni va keksalarda xotira 
yo'qotilishini davolashda keng qo'llaniladi. 
(2) Talaba yutuqlarini yaxshilash 
Ba'zi odamlar tajriba o'tkazib, fosfatidilserinni ishlatadigan talabalar sezgirlik, o'ziga 
ishonish va ishlash nuqtai nazaridan nazorat guruhidan yaxshiroq ekanliklarini va 

---

imtihonda yaxshi natijalarga ega ekanliklarini aniqladilar. Chongqing shahridagi 
Bayu o'rta maktabidagi 120-chi uchinchi o'quvchilarni o'rganish natijasida 
fosfatidilserin olgan talabalar 40 kundan keyin til va og'zaki bo'lmagan xotirani 
sezilarli darajada yaxshilaganliklari aniqlandi. 
(3) Stressni engillashtiring, tiklanishni rag'batlantiring va miya charchoqlari bilan 
hissiyotlarni muvozanatlang. 
Bir qator tadqiqotlar shuni ko'rsatdiki, fosfatidilserin stressdagi ortiqcha gormonlar 
darajasini sezilarli darajada kamaytirishi, stressni kamaytirishi va miya charchoqini 
engillashtirishi mumkin; fosfatidilserin, shuningdek, miyaga ta'sir qiluvchi 
neyrotransmitter darajasiga ta'sir qilishi mumkin, kontsentratsiyani, hushyorlikni va 
xotirani rag'batlantiradi va salbiy his-tuyg'ularni (ruhiy tushkunlik, depressiya va 
boshqalar) yumshatishga yordam beradi. 
(4) Miya shikastlanishini tiklashga 
yordam bering. 
Fosfatidilserin 
miya 
nervlarining 
asosiy tarkibiy qismlaridan biridir. Bu 
miyadagi turli xil fermentlarning 
faoliyatini 
oziqlantirishi 
va 
faollashtirishi, neyrotransmitterlarni 
kamaytirish jarayonini kechiktirishi, 
shikastlangan 
miya 
hujayralarini 
tiklash va yangilash va zararli 
moddalarni olib tashlashga yordam 
beradi. Keksa odamlarning xotirasini 14 yil oldingi darajalariga qaytaradi. 
Tadqiqotlar shuni ko'rsatdiki, 12 haftalik fosfatidilserin iste'mol qilganidan keyin 66 
yoshli odamlar 52 yoshli odamning xotirasini saqlab qolishadi.Miya yog 
pardasining15%ini tawkil qiladi 
229- savol 

---

---

---

---

---

---