Ўзбекистон Республикаси Олий ва Ўрта Махсус Таълим Вазириги

Критик хавф хатар соҳаси. Б
1
-В
1
 <қ0-В 
Бу соҳа доирасида хисобдаги фойдадан ортик келадиган, аммо ялпи 
фойданинг умумий миқдоридан ортмайдиган миқдорда йўкотиш бўлиши мумкин. 
тўртинчи соҳадаги хавф-хатар коэффициенти Н4қНв1-в1 50-75 % атрофида 
бўлади. Бу соҳада фирма хам турли лизингларни; оператив лизинг; кўчмас мулк 
лизинги; маблағ билан таъминловчи лизингга амалга оширишлари бошка 

---

62 
хиссадорлик жамиятлари ва корхоналарнинг қимматли коғозларини сотиб олиши 
учун молиявий маблағлар ажратиши мумкин. бундай хавф-хатарни бўйинига олиб 
таваккал қилиш жоиз эмас, чунки фирма ушбу операциядан ўз тушумининг 
хаммасини йукотиб куйиш мумкин.
Йўл қўйиб бўлмайдиган хавф-хатар соҳаси В1 – Г1 <қ0 – Г. бу соҳа 
доирасида ўз маблағларини миқдорига якин миқдорда булиши, яъни фирма 
батамом синиши мумкин. бу холда ссудалар бўйича муддатидан ўтиб кетган 
карздорлик 100 % ни ташкил этади ва мол мулкни гаровга куйиб банклардан карз 
олиш катта хавф-хатар билан боглик. Бешинчи соҳадаги хавф-хатар 
коэффициенти Н5қНВ1 – Г1 75-100 % атрофида бўлади
Сарф харажатларини максадга мувофиклигини тахлил қилиш.
Сарф харажатларини максадга мувофиклигини тахлил қилиш потенциал 
хавф-хатар соҳаларини бир бирига киѐслашни ўрнига кўйишни назарда тутади.
Сарф харажатларнинг мўлжалдан ошиб кетишига куйидаги 4 та асосий 
омилларнинг бир ѐки уларнинг биргаликдаги таъсири сабаб бўлиши мумкин:
1. Қийматга дастлаб етарлича бахо бермаслик;
2. Лойиҳалар чегаралариниг ўзгариши;
3. Унумдорликда фарк бўлиши;
4. Дастлабки кийматнинг ортиб кетиши
Баъзи иқтисодчилар молиявий маблағлар хавф-хатарлар даражасини 
белгилаб олиш мақсадида фирманинг молиявий барқарорлигини 3 та кўрсаткични 
аниқлашни таклиф этдилар. Булар қуйидагилар:
-
Ўз маблағларини (Қ - В
С
)нинг ортикчалигидан ѐки етишмаслиги;
-
Захиралар ва харажатларни шакллантириш учун ўзингдаги манбалар, карзга 
олинган ўртача ва узок муддатли манбалар (Қ - Е
ш
) нинг ортикчалиги ѐки 
етишмаслиги%
-
Захиралар ва харажатларни шакллантириш учун асосий манбаларнинг умумий 
миқдори (Қ - Е
и
) нинг ортикчалиги ѐки етишмаслиги.
Бу кўрсаткичлар захиралар ва харажатларнинг уларнинг шакллантириш учун 
керакли манбалар билан таъминланганлиги кўрсаткичларига мос келади.
Бу кўрсаткичлар захиралар ва харажатларни шакллантириш учун керакли 
манбалар таъминланганлиги кўрсаткичларига мос келади.
Фирма молиявий холати барқарорлигини баланс модели куйидаги 
куринишга эга:
FҚZҚRAқИСҚRTҚRlҚRp, 
бу ерда:
F - асосий манбалар;
Z – захиралар ва харажатлар;
RА – пул маблағлари, қисқа муддатли молиявий маблағлар ва бошқа активлар; 
ИС – ўз маблағларининг манбаи; 
RT- ўрта, қисқа муддатли кредитлар ва қарз олинган маблағлар; 
RL – муддатида тўланмаган қисқа муддатли кредитлар, судалар; 
RP - кредиторлик қарзлари ва қарзга олинган маблағлар. 
Хавф-хатарга дучор бўладиган маблағлар тахлили учун фирманинг молиявий 
ахволини 5 та молиявий соҳага ажратиш керак: 

---

63 
-
Мухтож барқарорлик соҳаси, бунда захиралар ва харажатларнинг энг кам 
миқдори хавф-хатарсиз соҳага тўғри келади; 
-
Нормал барқарорлик соҳаси захиралар ва харажатлар ортиқча миқдорда бўлган 
энг кам хавф- хатар соҳасига тўғри келади; 
-
Бекор холат соҳаси захиралар ва харажатлар ортиқча миқдорда бўлган хавф-
хатар соҳасига тўғри келади;
-
Инқирози холат соҳаси (захира) тайѐр махсулот захиралари хаддан ташқари 
кўпайиб кетган ва туриб қолган фирма эса синиш холатида турган махалга, йўл 
қўйиб бўлмайдиган хавф-хатар соҳасига тўгри келади.