Foydali qazilmalarni boyitish jarayonlari

 
Nаzоrаt uchun sаvоllаr: 
1.
Gidrоstаtik vа gidrоdinаmik jаrаyonlаr dеb nimаgа аytilаdi? 
2.
Cho‘ktirish usulidа bоyitishning mоhiyati nimаdаn ibоrаt? 
3.
Sеgrigаtsiya dеb nimаgа аytilаdi? 
4.
Cho‘ktirish mаshinаlаrining qаysi turlаrini bilаsiz? 
 
 
2.3. Og‘ir suyuqliklаrdа boyitish. Og‘ir suyuqliklarda boyitish 
uchun qo‘llaniladigan separatorlar 
Minerаl zаrrаlаrni og‘ir muhitdа аjrаtishning mohiyati 
Og‘ir muhitlarda boyitish mineral zarrachalarning zichligiga qarab 
ajralishiga asoslangan. Agar boyitilayotgan mahsulotni zichligi ajraladigan 
minerallar zichligining orasidagi muhitga (suyuqlikka) solinsa, zichligi 
muhitning zichligidan kichik minerallar suyuqlik yuzasiga qalqib chiqadi, 
zichligi muhitning zichligidan katta minerallar pastga cho‘kadi.
 
Og‘ir muhit sifаtidа ishlаtilаdigаn moddаlаr. 
Og‘ir muhit sifatida 
organik suyuqliklar, tuzlarning eritmalari va suspenziyalar ishlatiladi. 
Organik og‘ir suyuqliklar (trixloretan, zichligi 1460 kg/m
3
, 
dibrometan, zichligi 2810 kg/m
3
, va tuzlarning eritmalari zaharliligi, 
narxining balandligi, boyitish mahsulotlari bilan ko‘p miqdorda yo‘qolishi 
va regeneratsiyasiga sarf xarajatning yuqoriligi tufayli sanoat miqyosida 
deyarli qo‘llanilmaydi. Ular asosan laboratoriya tajribalari uchun 
ishlatiladi. Amalda og‘ir suspenziyalarda boyitish keng qo‘llaniladi. 
Suspenziyalаr hаqidа mа’lumot. Suspenziyaning strukturаsi
. 
Suspenziya yuqori zichlikdagi mayin zarrachalarning suv bilan mexanik 
aralashmasidir. Suvdagi muallaq zarrachalar og‘irlashtirgich yoki 
suspenzoid deyiladi [1]. 

---

40 
Og‘irlashtirgich sifatida pirit, pirrotin, barit, magnetit, galenit kabi 
minerallar yoki temirning kremniy bilan qotishmasi ferrosilitsiy ishlatiladi. 
Ularning orasidagi ko‘proq ishlatiladigani ferosilitsiy, magnetit va 
galenitdir. Suspenzoid 0,15 mm yiriklikda yanchiladi. 
5200 kg/m
3 
zichlikka ega magnetitdan 2600 kg/m
3 
gacha zichlikka 
ega bo‘lgan suspenziya tayyorlash mumkin. Agar suspenziya tayyorlash 
uchun yanchilgan ferrosilitsiy (zichligi 6900 kg/m
3
) ishlatiladigan bo‘lsa, 
suspenziyaning zichligi 3200 kg/m
3 
ga yetishi mumkin; agar granulalangan 
ferrosilitsiy ishlatilsa, suspenziyaning zichligi 3800 kg/m
3
gacha yetadi. 
Suspenziyaning eng asosiy xossalari uning zichligi, qovushqoqligi 
va barqarorligidir. 
Suspenziyaning 
zichligi 
(kg/m
3
) 
unda 
mineral 
zarracha 
aralashmalarining ajralish imkoniyatlarini belgilaydi va quyidagi 
formuladan hisoblanadi: 

s 
= 

+ (

- 

) s / 

bu yerda, 

- suyuq fazaning zichligi, kg/m
3

- og‘irlashtirgichning zichligi, kg/m
3
s - 1 m
3
suspenziyadagi og‘irlashtirgichning miqdori, kg. 
Suv uchun: 

s
= 1000 + (

- 1000) s/

Bundan 
s = 

(

s
- 1000) / (

- 1000) 
Rudani og‘ir suyuqliklarda samarali boyitish uchun suspenziyaning 
qovushqoqligi kichik bo‘lishi kerak. Shuning uchun suspenziyada katta 
miqdorda shlamlarning yig‘ilishiga yo‘l qo‘ymaslik kerak. Buning uchun 
dumaloq shakldagi zarrachali og‘irlashtirgichning og‘irlik ulushi 80 % ni 
tashkil qilishi mumkin bo‘lgan holda, hajmiy yulushi 25 % dan oshmasligi 
kerak. 
Suspenziyaning barqarorligi og‘irlashtirgich konsentratsiyasining 
turli balandlikdagi qatlamlarda doimiylik darajasi bilan xarakterlanadi. 
Mayin zarrachali suspenziyalar yuqori qovushqoqlikka ega bo‘lsa 
ham barqarordir. 
Boyitish amaliyotida suspenziyani barqarorlashtirish uchun turli 
usullar qo‘llaniladi: yuqoriga ko‘tariluvchi suyuqlik oqimini hosil qilish, 
mexanik 
aralashtirish, 
gorizontal 
aralashtirish 
tezligini 
oshirish, 
suspenziyaga loy (bentonit) qo‘shish va h.k. 
Suspenziyada mayin shlam va loyning miqdori qancha ko‘p bo‘lsa, 
suspenziya shuncha barqaror bo‘ladi. Shu bilan bir vaqtda uning 

---

41 
qovushqoqligi ham ortadi, bu esa mayda zarrachali mahsulotning 
ajralishini keskin yomonlashtiradi. 
Og‘ir suspenziyalarda 3÷300 mm yiriklikdagi rudani boyitish 
mumkin. Agar boyituvchi uskuna sifatida gidrosiklon ishlatilsa, rudaning 
yirikligini 0,5 mm gacha pasaytirish mumkin [1]. 
Rudani og‘ir suspenziyada boyitishning eng tipik sxemasi quyidagi 
sxema hisoblanadi. Maydalangan ruda mayin tuyulgan zarracha va 
shlamlarni ajratib olish uchun elakka tushadi. Og‘ir suspenziyada boyitish 
uchun elak usti mahsuloti tushadi va suspenziyada bu mahsulot yengil va 
og‘ir fraksiyalarga ajraladi. Keyin ikkala fraksiya ham ruda bo‘laklaridan 
og‘irlashtirgichni yuvib tushirish uchun elaklarga beriladi. Yuvib 
tushirilgan og‘irlashtirgichning xossalari qayta tiklanib (regeneratsiya), 
yana suspenziya tayyorlashga jo‘natiladi. 
Og‘irlashtirgichning xossalariga qarab, qayta tiklashning turli 
usullari qo‘llaniladi. Masalan, ferrosilitsiy yoki magnetitni qaytib tiklash 
uchun magnit separatsiyasi, galenitni qayta tiklash uchun esa flotatsiya 
usuli muvaffaqqiyatli qo‘llanilmoqda.