Uslubiy majmua

Biologizatorlik konsepsiyalari.
Biologizatorlik
 
konsepsiyalarining tarafdorlari insonni 
uning tabiiy, biologik asosidan kelib chiqib tushuntirishga harakat qiladi
. XVIII asr oxirida 
jamiyat hayotiga ayrim odamlarning o‗z mavjudligi uchun kurash maydoni sifatida qarashni 

---

104 
taklif qilgan T.Maltus nazariyasini bunday tushuntirishga bo‗lgan birinchi jiddiy urinish deb 
hisoblash mumkin. Maltus fikricha, bu kurashda kuchlilar g‗olib chiqadi, kuchsizlar esa halok 
bo‗lishga mahkumdir. Mazkur kurashga tabiiy omillar turtki beradi. Xususan, aholi soni 
geometrik progressiya bo‗yicha ko‗payib boradi, tirikchilik vositalari taklifi esa faqat arifmetik 
progressiya bo‗yicha o‗sadi, bu esa muqarrar tarzda ocharchilik, epidemiyalar, urushlar va 
boshqa ijtimoiy tangliklarga olib keladi. Mazkur omillarga Maltus kuchlilarning yashab qolishini 
ta‘minlovchi ijtimoiy munosabatlarning «tabiiy», muqarrar va hatto zarur tartibga solish 
vositalari sifatida qaraydi.
Demografik muammolarning echilmagani, shuningdek ular XX asrda yanada keskinroq 
tus olishi shunga sabab bo‗ldiki, Maltus g‗oyalari neomaltuzchilar deb nomlangan o‗z 
davomchilarini topdi va topishda davom etmoqda.
Biologizatorlik yondashuvlari XIX va XX asrlar chegarasida Darvinning tabiiy tanlanish 
haqidagi ta‘limotini mutlaqlashtirib, nafaqat insonning kelib chiqishi, balki uning mohiyatini, 
pirovard natijada esa – butun ijtimoiy munosabatlar tabiatini tushuntirishga harakat qilgan 
sotsial-darvinistlarga ham xosdir. Hozirgi vaqtda bu yo‗nalishni odamlarga ham, hayvonlarga 
ham teng darajada xos bo‗lgan irsiyatga urg‗u beruvchi sotsiobiologiya davom ettirmoqda. 
Sotsiobiologlar fikriga ko‗ra, inson xulq-atvori ham, hayvon xulq-atvori ham irsiy omillar bilan 
belgilanadi va hech kim o‗z irsiyati ta‘sirini – u xoh yaxshi bo‗lsin, xoh yomon – engishga qodir 
emas. 
Inson tabiati xususida shunga o‗xshash qarashlarga ayrim odamlarning boshqa 
odamlardan ustunligini faqat ularning «oliy» yoki «past» irqqa mansublik belgisiga ko‗ra e‘lon 
qiluvchi irqchilik konsepsiyalarida ham duch kelish mumkin. Bu, xususan, «irqiy tozalik» uchun 
kurash olib borgan va «irqiy tanlanish»ni amalga oshirish g‗oyasini faol ilgari surgan fashistik 
mafkurada ayniqsa bo‗rtib namoyon bo‗ladi. Mazkur g‗oyalar zamirida asosan XIX asr oxiri – 
XX asr boshlarida keng tarqalgan «inson irsiyatining oliy sifati»ga qanday vositalar bilan va qay 
tarzda erishish mumkinligi haqidagi ta‘limot – evgenika yotadi.
XX asr boshlarida bu ta‘limot shu darajada keng tarqaldiki, ayrim mamlakatlarda davlat 
siyosati bilan uzviy bog‗landi. Xususan, 1920-1930-yillarda Daniya, SHvetsiya va Norvegiyada 
jamiyatda tabiiy tanlanishni ijtimoiy mustahkamlovchi irqiy qonunlar qabul qilindi.