Kompleks birikmalar kimyosi fani

Koordinatsion birikmalarni nomlash. 
 
Koordinatsion birikmalarni nomlashda ba’zan ularning rangidan yoki shu moddani kashf etgan olim 
nomidan foydalaniladi. 
A. Verner koordinatsion birikmalarni nomlash uchun «ratsional nomenklatura» yaratdi. Ratsional 
nomenklatura koordinatsion birikmalarning tarkib va tuzilishini aks ettirishi, ya’ni nomi moddaning 
tabiatiga mos bо‘lishi kerak edi. Tuzsimon koordinatsion birikmalarni ikki sо‘z bilan, noionogen 
birikmalarni bir sо‘z bilan atash taklif qilindi. Shuningdek, ammiak ― «ammin», suv ― «akvo», 
oltingugurt ― «tio», OH ― «gidrokso», « ― O ― O ―» esa «perokso», xlor ― «xloro», ftor – 
«ftoro» va hokazo sо‘zlar bilan ifodalanadigan bо‘ldi. 
1963 yildan boshlab taklif qilingan nomenklatura 
halqaro nazariy va amaliy kimyo ittifoqi termin 
komissiyasi tomonidan tasdiqlangan. 
I o n l a r n i n o m l a sh d a birinchi navbatda kation, undan keyin anion ataladi. Masalan : 
[Ag (NH
3
)
2
Br – diamminkumush (I) – bromid 
K
2
[ CuCl
3
] – kaliy trixloromis (I) 
L i g a n d l a r n i n o m l a sh d a avval anion, sо‘ngra neytral ionlar va undan keyin kation nomi 
aytiladi. Ularning orasiga defis qо‘yilmaydi. Anionlarni atashda dastlab oddiy anion, undan keyin 
kо‘p atomli anionnomi aytiladi. Ularning nomiga «at» qо‘shimchasi qо‘shiladi. Masalan, K
2
[Pt 
(NO
2
)
2
Cl
2
] – kaliy dixlorodinitroplatinat (II). 

---

L i g a n d l a r s o n i n i i f o d a l o v ch i q о‘ sh i m ch a l a r. oddiy ligandlar sonini ifodalashda 
di-, tri-, tetra-, penta-, geksa- va hokazo qо‘ishimchalar ishlatiladi.
Masalan,
K
4
[Fe (CN)
6
] – kaliy geksatsianotemir (II) 
K
3
[Fe (CN)
6
] - kaliy geksatsionotemir (III) 
[Al (H
2
O)
6
] Cl
3
– geksaakvoalyuminiy xlorid. 
Markaziy ionning oksidlanish darajasini kо‘rsatish uchun uni qavs ichida lotin raqamlari bilan 
ifodalanadi. Masalan : 
[Cu (NH
3
)
2
] (OH) – diammirmis (I) gidroksid. 
Bir koordinatsion markazni ikkinchisi bilan bog‘lab turuvchi «kо‘prik» vazifasini bajarayotgan 
gruppalarni atashda ularning oldiga μ – harfi qо‘yiladi.
G ye o m ye t r i k i z o m ye r l a r n i nomlanishida ularning raqam belgilaridan yoki 
sis
― va 
trans
– terminlardan foydalaniladi. 
O k t a e d r i k k o o r d i n a s i o n b i r i k m a l a r n i nomlashda ham raqam belgilardan va 
trans
-, 
sis
– terminlardan foydalaniladi.