R. M. Xudayqulov aloqa yo„llari, undagi xizmat qiluvchi inshootlar

 
 
Yo„ldagi hisobiy tezlik 
 
Avtomobil harakat oqimining yana bir xarakteristikasi deb, harakat tezligini 
ko„rsatish mumkin. Harakat jadalligi kam bo„lgan uchastkalarda avtomobillar 
o„zlarining dinamik xususiyatlarini yaxshi amalga oshira oladilar. Harakat jadalligi 
oshishi bilan, avtomobillarning bir-biriga ta‟siri sezila boshlaydi. Bu ta‟sir 

---

73 
natijasida avtomobillar oqimining o„rtacha tezligi paydo bo„ladi. Avtomobil 
yo„llarini geometrik o„lchamlarini belgilashda asosiy ko„rsatkich bu hisobiy tezlik 
hisoblanadi.
Hisobiy tezlik deb yakka avtomobilning (xavfsiz va ustivorlik sharti 
bo„yicha) ob-havoning muqim sharoitida, avtomobil shinasining yo„l qatnov qismi 
yuzasi bilan me‟yoriy tishlashish holatida, yo„lning eng noqulay bo„laklarida 
mumkin bo„lgan eng katta tezlikdagi harakatiga aytiladi. Yo„l elementlarini 
loyihalash uchun hisobiy harakat tezligini yo„lning toifasidan kelib chiqib
belgilanadi 8.3-jadval. 
8.3-jadval 
Yo„lning 
toifasi 
Hisobiy tezlik, km/soat 
asosiylari 
joyning murakkab qismi uchun: 
past-baland 
tog‟li 
I a 
150 
120 
80 
I b 
120 
100 
60 
II 
120 
100 
60 
III 
100 
80 
50 
IV 
80 
60 
40 
V 
60 
40 
30 
 
Avtomobil yo„lini jihozlash elementlari 
Yo„llarni jihozlash deganda yashil ekinlarni ekish, piyodalar va velosiped 
yo„lakchalarini, dam olish va kuzatish maydonchalarini, avtomobillar to„xtash 
maydonchalarini qurish, shamolga qarshi qurilmalarni yaratish, reklama taxtalarini 
qurish tushuniladi.
Yashil ekinlar qorni va qumni tutib qolish, manzara berish va hududni 
namligini saqlash hamda soya berish uchun qo„llaniladi. Yashil ekinlar butzor 
to„siqlar, daraxt tasmalari, yo„l bo„yi mevali bog‟lar ko„rinishida bo„ladi. 
Avtomobillar va avtobuslar haydovchilari bir necha soat ishlaganidan keyin qisqa 
muddatli dam olishlari juda muhim hisoblanadi. Shuning uchun aholi 

---

74 
yashamaydigan joylarda, daraxtzorlar ichida, daryo va ko„llar bo„yida dam olish 
maydonchalari quriladi.
Kuchli shamol esadigan tumanlarda yo„llarda shamolga qarshi qurilmalarni 
qurish maqsadga muvofiq hisoblanadi. Kuchli shamollar 100 km/soat va undan 
katta tezlik bilan harakatlanayotgan avtomobillarda halokat chiqarishi mumkin.
Avtomobillar harakat miqdorini va tezligini oshishi qatnov qismini va yo„l 
yoqasini xavfsizlik tasmalari, toshtaxtalar, g‟ildirak qaytaruvchi bruslar, chetki 
tasmalar va boshqalar bilan jihozlashni talab qiladi.
Chetki tasmalar qatnov qismi qirg‟og‟ini ko„rsatadi va chetki harakat 
tasmasini biroz kengaytiradi. Chetki tasma yo„l qoplamasi qirg‟og‟ini 
mustaxkamlashi zarur, hamda undan rangi bilan farqlanishi va yo„l qoplamasidan 
yo„l yoqasiga o„tishga xizmat qilishi lozim. Chetki tasma kengligi 0,5...0,75 m ni 
tashkil qiladi. Avtomobilning tasodifiy ravishda namlangan tuproqli yo„l yoqasiga 
chiqib ketishi yo„l-transport hodisasiga olib keladi. Bundan qochish uchun yo„l 
yoqasini mustaxkamlash zarur.
Yo„l harakati xavfsizligini ta‟minlash maqsadida yo„l belgilari, xavfsizlik 
bordyurlari, to„siqlar, ishora yo„naltiruvchi ustunchalar o„rnatiladi va yo„l 
qoplamasiga yo„l belgi chiziqlari tushiriladi. Avtomobil yo„llarini yoritish alohida 
chora-tadbir hisoblanadi. Yo„lni yoritish yo„l-transport hodisalari sonini keskin 
kamaytiradi.
Hozirgi sharoitda yuqori harakat miqdori bo„lganda yo„llarni ekspluatatsiya 
qilishni takomillashtirish faqatgina yo„l harakatini boshqarish va izga solish 
tizimini yaratish bilan bo„lishi mumkin. Bugungi axborot texnologiyalari 
rivojlangan bir davrda harakat to„g‟risida ma‟lumot yig‟ish, yo„l tarmog‟ida yoki 
yo„lning ayrim bo„laklarida transport oqimini boshqarish, unga optimal harakat 
rejimini kiritish imkoniyati mavjuddir.
Yo„llarni, yo„l inshootlarini o„z vaqtida va to„g‟ri ta‟mirlash, saqlash 
ishlarini olib borish, yo„l harakatini boshqarish va izga solishni tashkil qilish uchun 
yo„l sharoitini aniq bilish zarurdir. Buning uchun yo„l tashkilotlari meteorologik,

---

75 
ko„chkiga qarshi va boshqa stantsiyalar tashkil qilishi, harakat tezligini va 
miqdorini, yo„l qoplamasi emirilishini, qatnov qismi ravonligini aniqlashi, yo„l 
poyi namlik-issiqlik rejimini baholashi, yaxmalak, tuman va boshqalar haqida 
ogohlantirishi lozim.