G. A. Shahmurova yosh fiziologiy as I

9-rasm. 
K o 4ruv 
organi.
A -
to6r pardaning
tuzilishi 
(sxemasi):
1-tomirli pardaning
to ‘r pardaga taqalib
turadigan cheti;
2-pigm entli h u ja y­
ralar qatlami; 3-ta-
yoqchalar va kolba-
chalar qavati; 4 va
5-tayoqcha kolba-
chalardan keladigan
qo ‘zg ‘alish shu ikki
1 
qavat nerv ho \jay-
ralariga tushadi:
1-tayoqchalar;
2-kolbachalar;
3-tayoqchalar 
va
kolbachalar yadrosi;
4 -to ‘rtinchi va be-
shinchi qavat nerv
h u j a y r a l a r in i n g
tolalari. Strelkalar
tushuvchi yorug ‘lik
nurlarining y o ‘na-
lishini ко ‘rsatadi.
В - ko4z tilbining ko‘-
rinishi: 1-sariq dog‘;
2-sariq 
d o g ‘ning
markaziy chuqurchasi; 3-ko ‘r dog ‘ (ко ‘ruv nervining so ‘g ‘oni); 4-to
V
parda arterialari;
5-to ‘rparda venalari.
D - Ko‘z olmasi:7-o^ parda; 2-shoxparda; 3-rangdor parda; 4-ko ‘z gavhari;
5-kipriksimon tana muskul va ко ‘z gavhari tutib turadigan pay; 6-shishasimon tana;
7-ко 'zning tomirli pardasi; 8-ko ‘zning to
V 
pardasi; 9-sariq dog
V 
10-ko ‘r dog
7
11-ко ‘ruv nervi:
E -
Kooning harakatlantiruvchi apparati: 1-pastki to ‘g ‘ri muskul; 2-tashqi to'g'ri
muskul; 3-ko ‘ruv nervi; 4-ko
‘zning ichki va 5-usti to ‘g ‘ri muskullari; 6-tashqiyshiq
muskul; 7-ко ‘z yoshi bezi.
F -
Ko4zning himoya moslamalari:i-w5//:/ vci pastki ко ‘z qovoqhri; 2-kipriklar;
3-qoshlar. Shu rasmning о ‘zida ко ‘z qorachig
7 
(4) va rangdor pardasi (5) ham
yaxshi ко ‘rinib turibdi.
136
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

(sklera)ning rangi oq bo'lib, bir qismi qovoqlar ostidan ko'rinib turadi. 
Skleraning orqa tom onidagi qismi tesliik b o 'lib , k o 'rish nervi shu 
teshikdan o'tadi. Skleraning oldingi qismi tiniq, qavariqroq bo'lib, shox 
pardani hosil qiladi. Tashqi yoki sklera qavatning 1/5 qismi muguz 
pardaga, 4/5 qismi orqa oqsil pardaga to 'g 'ri keladi. Shox pardada qon 
tomirlar bo'lmaydi.
O 'rta - tomirli pardada qon tomirlar va pigment ko'p. Turli kishilarda 
pigment miqdori har xil bo'ladi. Ba’zi odamlarda ko'zning o'rta pardasi 
pigmentsiz bo'lib, qon tomirlar ko'rinib turadi. Shuning uchun ko'zi 
q izg'ish b o 'lad i. Tom irli p ard a oldingi - ran g d o r p ard a, o 'r ta -
kipriksimon tana va orqa - xususiy tomirli qismga bo'linadi. Rangdor 
p ard ad a ikki xil: radial va halqasim on shakldagi silliq m uskullar 
joylashgan bo'lib, xalqasimon muskullar qisqarganda ko'z qorachig'i 
torayadi, radial muskullar qisqarganda esa qorachiq kengayadi. Rangdor 
pardaning o'rtasi teshik bo'lib, u qorachiq deb ataladi. Kipriksimon tana 
tomirli pardaning qalin tortgan o 'rta qismini egallab turadi. Kipriksimon 
tananing ichki qismida silliq muskul tolalardan iborat kipriksimon 
m uskullar b o 'lad i. K ipriksim on m uskullar kipriksim on boylam lar 
yordamida gavharning pay va xaltachasiga birikadi.
K o'z soqqasining ichki pardasi, ya’ni to ‘r parda murakkab tuzilgan 
bo'lib, rivojlanishiga k o 'ra ko'rish nervi bilan bir butun hisoblanadi. 
T o'r parda ko'zning butun bo'shlig'ini qoplab turadi. Turli ta ’sirni qabul 
qiluvchi 130 mln. ta tayoqcha va 7 m illionta kolbacha shaklidagi 
hujayralar to 'r pardaning retseptorlari hisoblanadi. K o'z soqqasining 
yadrosi suyuq, gavhar va shishasimon tanadan iborat. Rangdor pardaning 
orqasida yasmiq shaklidagi, juda tiniq, ikki tomoni qavariq linza - gavhar 
joylashgan. G avharning orqa tom oni oldingi tom onga q araganda 
qavariqroq bo'ladi. G avhar yarim suyuq bo'lib, yupqa tiniq kapsula 
ichida joylashgan. G av h ard a qon tom irla ri b o'lm ay di. U ni k o 'z
kameralarini to'ldirib turadigan maxsus suyuqlik oziqlantiradi. Shox 
parda bilan rangdor pardaning o'rtasida kichkina bo'shliq bo'lib, u 
ko'zning oldingi kamerasi deyiladi. Rangdor parda bilan gavhar o'rtasida 
ham bo'shliq bo'lib, u ko'zning orqadagi kamerasi deyiladi.
Har bir ko'rish nervida 1 mln. ga yaqin nerv tolalari bor. T o'r pardada 
k o 'rish nervining kirish joyi - k o 'r dog' va n arsalarn i yaxshiroq 
ko 'rad igan sariq dog' bor, dog'ning o 'rtasid a chuqurcha bo'lib, u 
markaziy chuqurcha deyiladi. Ko'zning ayrim qismlari: shox parda, gavhar,
137
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

shishasimon qism o'zidan o4adigan yorug4lik nurlarini sindiradi. Ko'zga 
yorug'lik nurlari t a ’sir etganda rodopsin va iodopsin parchalanib, 
kimyoviy reaksiya sodir bo'ladi. Ko'zning nur sindiruvchi qismlariga 
shox parda, suvsimon suyuqlik, ko'zning oldingi kamerasi, gavhar va 
shishasimon tana kiradi. Ko'zning sindirish kuchi ko'proq shox parda 
va gavharning nur sindirishiga b o g iiq bo'ladi. N ur sindirish dioptriy 
bilan o'lchanadi. Bir dioptriy deganda, fokus o ralig'i 1 m b o'lgan 
linzaning nur sindirish kuchi tushuniladi. Agar nur sindirish kuchi oshsa, 
fokus oralig'i qisqaradi.
Parallel yorug'lik nurlari shox parda va gavharda singandan so'ng, 
m ark aziy c h u q u rlik n in g bir n u q ta sid a to 'p la n a d i va m arkaziy 
chuqurchada narsaning fokusi bo'ladi. Shox parda, gavhar orqali sariq 
dog' markaziga o'tgan chiziq ko'rish o'qi deb ataladi.
Narsalar tasviri to 'r pardaga kichkina va teskari bo'lib tushadi. Narsa 
ko'zdan qancha narida tursa, to 'r pardadagi tasvir shuncha kichik bo'ladi 
va aksincha, narsa ko'zga yaqin tursa, to ‘r pardadagi tasvir shuncha katta 
bo'ladi.