G. A. Shahmurova yosh fiziologiy as I

Nerv sistem asining aham iyati
Nerv sistemasi asosan tashqi m uhitdan, ichki organlardan keladigan 
turli axborotlarni qabul qiladi va ularni m arkaziy nerv sistemasiga yetkazib 
beradi. N erv sistemasi organizm dagi barcha organlarni bir-biri bilan 
b o g ia b , organizm ning bir butunligini t a ’m inlaydi. Organizm ni tashqi 
m uhit bilan bog'laydi, ham da uni tashqi m uhitga m oslashtiradi. Nerv 
sistemasi yordam ida atrof-m uhitdan turli signallar qabul qilinadi, ular 
analiz va sintez qilinib, turli reaksiyalar bilan javob qaytariladi. Nerv 
siste m a si ic h k i s e k re ts iy a b e z la rid a is h la b c h iq a r ila d ig a n tu rli 
gorm onlarning qon orqali organizmga ko 'rsatadigan ta ’sirini, m oddalar 
alm ashinuvini boshqarib turadi, o'sish, rivojlanishga ta ’sir etadi. Bundan 
tashqari, nerv sistemasining oliy b o iim la rid a ruhiy funksiyalar am alga 
oshiriladi. Id ro k etish, fikrlash va hok azo lar oliy nerv faoliyati bilan 
boshqarib turiladi.
N erv tizimini nerv hujayralari va nerv tolalari tashkil qiladi. Nerv 
h u jay ralari neyron deb atalad i. N ey ro n lar k a tta kichikligi va shakli 
jihatidan har xildir. H ar bir neyronning tanasida bir talay kalta shoxlangan 
o'sim talar-dendritlar va bitta shoxlaimiagan uzun o'sim ta - akson bor. 
N eyronlar tashqi tom ondan maxsus parda - m em brana bilan qoplangan. 
Nerv hujayralarining tanalari va ularning dendritlari to 'p lan ib kulrang 
m oddani uzun o'sim ta akson esa maxsus miyelin pardasi bilan qoplanib 
oq m oddani hosil qiladi.
N erv sistem asi m ark aziy (bosh va o rq a m iya), p eriferik (ch etd a 
joylashgan) nervlar, ularning oxirgi apparatlaridan tashkil topgan qismlarga 
b oiin adi. M arkaziy nerv sistemasida nerv hujayralari (neyron tanalarining) 
m arkazlari bor. Nerv sistemasining periferik qismi asosan nervlardan, y a ’ni 
tolalar b o g iam id an iborat bo'lib, bu tolalarning tanasi (nerv hujayrasi) 
nerv sistemasining markaziy qismida joylashgan. Periferik nevr tizimiga orqa 
m iyadan chiqadigan 31 juft sezuvchi, harakatlantiruvchi nerv tolalari, bosh 
m iyadan chiqadigan 12 juft nervlar, ham da um urtqa pog'onasi atrofida va 
ichki organlarda joylashgan nerv tugunchalari kiradi.
N erv sistem asi shartli ravishda ikkiga; som atik va vegetativ nerv 
sistemasiga b o iin a d i. Skelet m uskullarini va b a ’zi ichki organlarini (til, 
hiqildoq, halqum va hokazolarni) ta ’m inlab turadigan nervlar som atik
50
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

nervlar deb nom lanadi. Som atik nerv sistemasi, asosan, organizmni tashqi 
m uhit bilan bog4laydi va skelet m uskullari harakatini boshqaradi.
Vegetativ nerv sistemasi ichki organlarni (me’da, ichaklar, nafas olish, 
siydik tanosil organlarni, ichki sekretsiya bezlari, teri, yurak va qon 
tomirlarni) nerv bilan ta ’minlaydi.