G. A. Shahmurova yosh fiziologiy as I

Qorin muskullari. 
Qorin bo'shlig'ini o'rab turadigan devorlar qorinning 
tashqi muskuli, ichki qiyshiq muskuli, ko'ndalang to 'g 'ri muskullaridan 
iborat.
Qorin bo'shlig'ining pastki devori yoki kichik chanoq tubi ham 
m uskullardan tashkil topgan bo'lib, oraliq deb ataladi. Oraliq qorin 
bo'shlig'idagi organlarni past tomonlan tutib turadi va shu bilan bir vaqtda 
orqa teshik hamda siydik-tanosil apparatining sfinkteri vazifasini bajaradi.
Qo4-oyoq muskullari. 
Q o'l muskullari orasida yelka kamari muskullari 
va erkin q o 'l m uskullari tafovut qilinadi. Yelka kam ari m uskullari 
jumlasiga: deltasimon, o'q usti, o'q osti va kurak osti muskullari kiradi.
Erkin qo'l muskullariga yelka, bilak va qo'l panjasi muskullari kiradi.
Oyoq muskullari. 
Oyoq muskullari jumlasiga chanoq muskullari va 
erkin oyoq muskullari kiradi. Erkin oyoq muskullariga son, oldingi katta 
boldir va orqa kichik boldir muskullari kiradi.
Oyoq panjasi muskullari. 
B ular oyoq p an jasining orqa va tag 
muskullariga bo'linadi. Oyoq panjasi tagining hamma muskullari zich 
fastsiya bilan qoplangan. U lar oyoq panjasi suyak-muskul skeletini 
gumbazsimon holatda ushlab turadi.
Muskullarning ishi. 
M uskullarning kuchi tolalarining ko'ndalang 
kesimiga, ko'p-ozligiga bog'liq. M uskulning har bir santimetri o 'rta
h iso b d a 10 kg yuk k o 'ta r a d i. U larn in g ishi nerv sistem asining 
qo'zg'aluvchanligiga, mashq qilishiga, tashqi sharoitga bog'liq, muntazam 
ravishda mashq qilib turgan odamning muskullari baquvvat bo'ladi, qon 
tomirlar bilan yaxshi ta ’minlanadi, organizmda energiya va moddalar 
almashinuvi kuchayadi.
Muskullar egiluvchan, bir oz yopishqoq bo'lib, tashqi muhit ta ’sirida 
cho'ziladi yoki qisqaradi. Qisqarganda bo‘g'im larda harakat vujudga 
keladi. M uskullar bo'g'im dan o'tishiga qarab bir bo'g'im li (masalan, 
deltasimon muskul) va ko'p bo‘g‘imli (masalan, barmoqlarni bukuvchi 
chuqur muskul) bo'ladi. M uskullar bo'g'im lardagi harakatda ishtirok 
etishiga qarab, sinergist va antagonist muskullarga bo'linadi. Sinergist 
muskullar qisqarganda umumiy harakat vujudga keladi. Masalan, yelka, 
bilak va yelkaning ikki boshli muskullari qisqarganda tirsak bo'g'im ida 
bukish harakati sodir bo'ladi. Antagonist muskullar qisqarganda qarama- 
qarshi harakatlar vujudga keladi. Masalan, yelka, yelka-bilak va yelkaning 
ikki boshli muskullariga yelkaning uch boshli muskuli antagonistdir. U 
qisqarsa, tirsak bo'g'im ida yozish harakati sodir bo'ladi.
182
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

Muskullar suyaklarni harakatlantirishda richag qonuni asosida ta ’sir 
etadi. Masalan, birinchi tartib, y a’ni muvozanat richagida tayanch nuqta 
o'rtada, muskulning tortish va og'irlik kuchi ikki chetda, ularning yelkasi 
va yo'nalishi bir xil bo'ladi. M asalan, ensa-atlant bo'g 'im ida kalla 
muvozanatining saqlanishi. Burchagida tayanch nuqta o 'rtad a bo'lib, 
kalla yuz qismining vazni oldingi yelkada, ensaga birilckan muskullarning 
tortish kuchi orqada, bularning yelkasi bir-biriga teng bo'ladi.
Bunday richagda normal muvozanat saqlanadi.
Ikkinchi tartib richag kuch richagi deyiladi, bunda tayanch nuqta 
chetda, og'irlik kuchi o'rtada bo'ladi. Muskulning tortish kuchi ikkinchi 
chetda bo'lib, yelkasi uzun. Bu richagda qatnashuvchi muskullarning 
yelkasi uzun bo'lgani uchun kuchli ish bajariladi.
Uchinchi tartib richagda ham tayanch nuqta chetda bo'ladi, lekin 
og'irlik kuchi ikkinchi chetda bo'lib, yelkasi muskul tortish kuchining 
yelkasidan bir nechta m arta uzun. M uskulning tortish kuchi o 'rtad a 
bo'lib, yelkasi juda qisqa. Bunday richagda keng qulochli tez harakatlar 
bajariladi. M asalan, tirsak b o 'g 'im id a q o 'ln i bulcib, pahjada yuk 
ko'tarish.