Цитология эмбриология проф. Қ. Р. Тўхтаев таҳрири остида

Жигарда қон яратилиши.
Эмбрионал даврнинг 5 ҳафтасидан бошлаб 
жигар эмбрионда қон яратилиши маркази бўлиб қолади. Ҳосил бўладиган 
қон ҳужайралари сариқлик қопчасидан келган ўзак ҳужайраларидан 
ривожланади. Улар бирламчи қон ҳужайраларига айланади ва юқорида 
кўрсатилган босқичларни босиб ўтиб иккиламчи эритроцитларни беради. 
Такомиллашган эритроцитлар билан бир пайтда жигарда донадор 
лейкоцитлар, асосан такомиллашган нейтрофил ва эозинофиллар ҳам 
кўрилади. Вояга этган организмдан фарқли ўлароқ, бу процесс оралиқ 
босқичларни ташлаб ўтиб, яъни миелобласт, промиелоцит босқичларни 
ўтамасдан туриб амалга ошади. Схематик тарзида донадор лейкоцитлар 
такомили қуйидагича бўлади. Бирламчи қон ҳужайраси 

етук гранулоцит. 
Булардан ташқари, жигарда гигант ҳужайралар - мегакариоцитлар ҳам 
ривожланади. Улар ўзидан тромбоцитлар ажратиб чиқаради. Барча 
элементларнинг тараққиѐти жигарда томирлардан ташқарида, яъни 
экстраваскуляр амалга ошади. Жигарда қон яратилиши аста-секин сусайиб 
боради ва эмбрионал тараққиѐтнинг охирига келиб бутунлай тўхтайди. 
Талоқда қон яратилиши.
Эмбрионал ҳаѐтнинг биринчи ярмида 
талоқда гемопоэзнинг барча ҳужайралари (эритроцитлар, гранулоцитлар, 
лимфоцитлар, қон пластинкалари) тараққий этади. Талоқда экстраваскуляр 
қон яратилишининг манбаи бўлиб мезенхимадан такомиллашувчи ўзак 
ҳужайралар ҳисобланади. Ҳомила туғилиши пайтига келиб талоқда эритро- 
ва гранулоцитопоэз жараѐнлари сусаяди ва бутунлай тўхтайди. 
Тромбоцитопоэз туғилгандан сўнг озгина давом этиб, у ҳам тўхтайди. Талоқ
Т ва Б лимфоцитларнинг кейинги такомиллашув ва фаолият кўрсатув аъзоси, 
ҳамда ҳаѐт муддати тугаган шаклли элементларнинг (эритроцитлар, қон 
пластинкалари) емириладиган жойи бўлиб қолади. 

---

159 
Лимфа тугунида қон яратилиши.
Эмбрион тараққиѐтининг учинчи 
ойига келиб лимфа қопчаси деворининг мезенхимасидан ҳаракатчан ўзак 
ҳужайралари ажралиб чиқа бошлайди. Мезенхима синцитийси ретикуляр 
тўқимага айланиб, бу тўқима орасида эркин ҳужайралар - лимфобластлар ва 
лимфоцитлар жойлашади. Лимфа тугуни куртакларининг дастлабки 
тараққиѐт даврларида уларда эритробластлар ва миелоид элементларининг 
борлигини кўриш мумкин, бироқ бу элементларнинг кўпайиши лимфоцитлар 
пайдо бўлиши билан тўхтайди.