Buxoro oziq-ovqat va engil sanoat

TADBIRKORLIK VA BIZNES  HAQIDA TUSHUNCHA 

 

Tadbirkorlik faoliyati bozor xo’jaligining ajralmas qismi qisoblanadi. Tadbirkorlik tarixi  

juda o’zoq o’tmishga borib taqalsada, uning qozirg’i zamon tushunchasi kapitalizmning vujudga  

kelishi va rivojlanishi davrida shakllanadi. 

Burjua klassik siyosiy  iqtisodida  "Tadbikorlik"  tushunchasi XUII asrda  paydo  buldi va 

ko’pincha  "Mulkdor"  iborasi  bilan  bir  xil  tushunilgan.  Xususan  A.Smit  tadbirkorlikni    foyda  

olish  uchun qandaydir tijorat g’oyasini amalga oshirish maqsadini ko’zlab tavakkalchilik bilan 

ish ko’ruvchi mulkdor deb xarakterlaydi. U o’zini ishlab chiarishni  tashkil  qiladi, rejalashtiradi, 

uning  natijalariga egalik qiladi. 

Keyinchalik  real      xo’jalik    hayotida      qatnashuvchi      kapitalning    mulkdor  kapitaldan 

ajralib  chiqishi  natijasida  "tadbirkorlik"  tushunchasi  "mulkdor"  tushunchasiga  to’g’ri  kelmay 

qoladi . 

J.B.  Sey  tadbirkorlikni  ancha  keng    ta'riflaydi.  Uning    fikricha,  tadbirkor  eng    ko’p  

mahsulot  olish  maqsadida  ishlab chiqarish omillarini bir-biriga uyg’unlashtirish ishlari  bilan  

shug’ullanuvchi  iqtisodiy  gumashta    (agent).  Avstriya    maktabining    ko’zga  ko’ringan 

namoyondalari  (I.SHumleyter,  F.Xayeka)  asarlarida  tadbirkor    xo’jalik  yurituvchining    o’ziga  

xos    ijtimoiy    psixologik  tipi  shaklida  talqin  qilinadi.  Ular  uchun  asosiysi  turli-tuman  bozor  

imkoniyatlarini  tahlil    qilish    va  foydalanish,  navotorlik  g’oyalarini  amalga  oshirish  va  x.k. 

Masalan, I.SH.SHumleyter  tadbirkorlik  bu  ish  turi emas, balki tabiatan aql to’zilishi va xossasi 

deb hisoblaydi. 

Hozirgi  zamon  g’arb  adabiyotida  ham  tadbirkorlik    foyda    olish  maqsadini  ko’zlab  

xo’jalik    yuritish  san’ati,  iqtisodiy  va  tashkiliy  ijodkorlik,  tashabbusning  yorqin  namoyon 

---

bo’lishi,  navotorlik,  xavf-xatarga  doim    tayer    bo’lish  va  shu  kabi  ko’p  qrrali  tomonlari  bilan 

qaraladi. 

Hozirgi  kunda  bizning  iqtisodiy  tafakkurimizning  aniqrog’i  boshqarish  nazariyasi  ham 

adbirkorlik  faoliyatini    shunday    tushunish  tomon  bormokda.  SHu    bilan  birga  tovar,  raqobatli 

xo’jalik  to’qilishi  sharoitida  ishlab  chiqarishni  tashkil  qilish    va    boshqarish    to’g’risida  gap 

ketganda,  so’zsiz  shaxsiy  mahorat,  zexn,  qiziqish  asosiy  rol'  o’ynaydi.  SHu  sababli  bizning 

respublikada tadbirkorlikka yo’l ochuvchi va uning  sub'ektlari  xuquq  va majburiyatlari tartibga 

soluvchi birinchi qonuniy   hujjatda bu faoliyat turli mulkiy mas'uliyat ostida foyda olish uchun 

fuqoro uyushmalarining  mustaqil tashabbuskorlik faoliyati sifatida ta'riflanadi. 

Aniqroq  aytganda  tadbirkorlik-mulk    sub’ektlarining    foyda  olish  maqsadida  tahlika 

(tavakkalchilik)  bilan  hamda    mulkiy    javobgarlik  asosida,  amaldag’i  qonunlar  doirasida  o’z 

tashabbusi bilan iqtisodiy faoliyat ko’rsatish va uni muvofio’lashtirish. 

Bunda  tadbirkorlikning  sof  kapitalistik  ekspluatatorlik  mohiyatiga  olib      keluvchi,  

an'anaviy   sinfiy    xarakteristikasi emas, balki inson  faoliyatining  shu  sohadagi  funktsional 

vazifasi, uning  jamiyatda tutadigan  o’rni va ijtimoiy roli ko’zda tutiladi. 

Tadbirkor bozordagi ehtiyoj  yoki istakni qondirish imkoniyatlarini oldindan  ko’ra oladi 

va  ularni  qondirish  niyatida  zarur  bo’lgan  sarmoyalarni  jalb  qiladi,  ishchi  kuchi  va  ishlab 

chiqarish  vositalarini ishlab chiqarish jarayonida birlashtiradi. 

Agar  tadbirkorlik  faoliyati  uning  maqsadi  va  vazifalari  tomonidan  yondashilib    talqin 

qilinsa,  u  avvalo  bozor  xo’jaligi    iqtisodiy  manfaatlarini  amalga  oshiruvchi  gumashta  sifatida 

gavdalanadi. 

Yanada  aniqroq  ma'noda  u  bozor  iqtisodietining  alohida    bug’inlarida  takror    ishlab 

chiqarish  borasida  xizmat  qiluvchi  va  faoliyat  ko’rsatuvchi  tashkiliy-iqtisodiy,  moliyaviy, 

xuquqiy  va    boshqa  xo’jalik  munosabatlarining  majmuidir.  Ishlab    chiqarish    jarayonida 

foydalanadigan mulk va boshqa boyliklar tadbirkorlik faoliyatisiz  o’zini iqtisodiy jixatdan to’la 

namoyon  qilmaydi  va  shubhasiz,  tovar  ishlab  chiqaruvchilarga    etarli    daromad    keltirmaydi. 

SHu  sababli tadbirkorlik obrazli   qilib  aytganda, har bir xo’jalik bug’inlari hayotiy faoliyatini 

saqlab  turuvchi  va  "buyumlarni  ijtimoiy    ayirboshlashni  ta'minlovchi  bozor  xo’jaligining  qon 

aylanishi sistemasidir". 

Tadbirkor-bu  dadil,  muhim  va  murakkab  maqsadlarni  ryobga  chiqarishga  jazm  etib, 

yangi  qoyalarni amalga oshirish bilan bog’li’q butun mas`uliyatni o’z zimmasiga olib tavakkal 

ish brituvchi shaxsdir.  

Tadbirkorlik- bu mulkchilik sub’ektlarini foyda olish maqsadida tavakkal qilib va mulkiy 

javobgarlik asosida amaldagi qonunlar doirasida tashabbus bilan iqtisodiy faoliyat ko’rsatishidir. 

Biznes- bu puldan pul keltirib chiqarishdir. P-T-P  ya`ni ruxsat etilgan, jamiyat a`zolariga 

naf keltiruvchi faoliyat bilan shug’llanib, pul, daromad topishni bildiradi.