Ton r maxsu kent d ogik

Mustaqil ta’lim uchun vazifalar: 
1.Abu Nasr Forobiyning “Fozil odamlar shahri” T., 1993 y. kitobini o‘qish va tahlil qilish. 
2.Beruniyning fozil insonni shakllantirishga oid qarashlarining hozirgi davrdagi ahamiyatini 
izohlang. 
3. Beruniyning axloqiy, aqliy, nafosat tarbiyasi haqidagi fikrlarini izohlang. 
4. Beruniy ilmiy merosi va uning fanlar taraqqiyotida tutgan o‘rni. 
F
F
o
o
y
y
d
d
a
a
l
l
a
a
n
n
i
i
l
l
g
g
a
a
n
n
 
 
v
v
a
a
 
 
t
t
a
a
v
v
s
s
i
i
y
y
a
a
 
 
e
e
t
t
i
i
l
l
a
a
d
d
i
i
g
g
a
a
n
n
 
 
a
a
d
d
a
a
b
b
i
i
y
y
o
o
t
t
l
l
a
a
r
r
 
 
r
r
o
o
‘
‘
y
y
x
x
a
a
t
t
i
i
:
:
 
 
 
 
1. K.Xoshimov "Pedagogika tarixi" T."O‘zbekiston" 1997 yil.  
2. Safo Ochil, K.Xoshimov "O‘zbek pedagogikasi antologiyasi" T. "O‘qituvchi" 1995 yil. 
 
 
6-mavzu Sharq 
pedagogik 
ta’limotida ta’limiy-axloqiy qarashlar 
 
Reja: 
1.Ta’limiy-axloqiy qarashlarning paydo bo‘lishi 
2.Yu.X.Xojib xayoti va faoliyati 
3.Unsurul Maoliy Kaykovus “Qobusnoma” 
4.Axmad Yugnakiy “Xibbat ul-haqoyiq” 
5.Muslihiddin Sa’diy “Guliston” 
 
 

---

Tayanch iboralar:
 
 
Q
Q
o
o
r
r
a
a
x
x
o
o
n
n
i
i
y
y
l
l
a
a
r
r
 
 
x
x
u
u
k
k
u
u
m
m
d
d
o
o
r
r
l
l
i
i
g
g
i
i
,
,
 
 
K
K
u
u
n
n
t
t
u
u
g
g
‘
‘
d
d
i
i
 
 
–
–
 
 
a
a
d
d
o
o
l
l
a
a
t
t
 
 
r
r
a
a
m
m
z
z
i
i
,
,
 
 
O
O
y
y
t
t
o
o
‘
‘
l
l
d
d
i
i
 
 
–
–
 
 
v
v
a
a
z
z
i
i
r
r
 
 
–
–
 
 
d
d
a
a
v
v
l
l
a
a
t
t
 
 
v
v
a
a
 
 
b
b
a
a
x
x
t
t
 
 
r
r
a
a
m
m
z
z
i
i
,
,
 
 
v
v
a
a
z
z
i
i
r
r
n
n
i
i
n
n
g
g
 
 
o
o
‘
‘
g
g
‘
‘
l
l
i
i
 
 
O
O
‘
‘
g
g
d
d
u
u
l
l
m
m
i
i
s
s
h
h
 
 
–
–
 
 
a
a
q
q
l
l
 
 
r
r
a
a
m
m
z
z
i
i
,
,
 
 
O
O
‘
‘
z
z
g
g
‘
‘
u
u
r
r
m
m
i
i
s
s
h
h
 
 
–
–
 
 
v
v
a
a
z
z
i
i
r
r
n
n
i
i
n
n
g
g
 
 
q
q
a
a
r
r
i
i
n
n
d
d
o
o
s
s
h
h
i
i
 
 
–
–
 
 
q
q
a
a
n
n
o
o
a
a
t
t
 
 
t
t
i
i
m
m
s
s
o
o
l
l
i
i
,
,
 
 
Q
Q
o
o
b
b
u
u
s
s
n
n
o
o
m
m
a
a
.
.
 
 
.
.
 
 
.
.    
Darsning maqsadi: Ta’limiy-axloqiy qarashlarning paydo bo‘lishi, Yu.X.Xojibning xayoti va 
faoliyati, Unsurul Maoliy Kaykovus “Qobusnoma”si va Axmad Yugnakiyning “Xibbat ul-haqoyiq” 
asarlari xaqida talabalarda bilim, malaka va ko‘nikmalarni shakllantirish. 
 
1. Ta’limiy-axloqiy qarashlarning paydo bo‘lishi 
Ma’lumki, Sharq Uyg‘onish davrida ma’naviy-ma’rifiy sohada asosiy masala inson muammosi 
bo‘lgan. Shuning uchun ham ta’lim-tarbiya masalalariga katta e’tibor berilgan. Didaktik asarlarda Sharqqa 
xos bo‘lgan insonning axloqiy, ruhiy kamoloti, oliy darajadagi yuksalish muammosi yetakchi g‘oya 
bo‘lgan. Insoniylik, insonni ulug‘lash g‘oyasi ta’lim-tarbiyaga oid yaratilgan asarlarning asosiy o‘zagi 
sanalgan. Bu g‘oyani, ya’ni insonparvarlik g‘oyasini amalga oshirishning asosiy vositalari sifatida yuksak 
axloqiy odatlar, insoniy munosabatlar va xislatlarni tarkib toptirishga olib keluvchi ta’lim-tarbiyani amalga 
oshirish muhim masala qilib qo‘yilgan. Zero, insoniylik g‘oyasida yuksak axloqiy xislatlar ifodalangani 
uchun ham Sharq Uyg‘onish davri falsafasi va pedagogikasida ta’limiy-axloqiy yo‘nalish muhim ahamiyat 
kasb etdi. Axloq masalasi faylasuflarning ham, buyuk mutafakkirlarning ham, tarixchi-yu shoir hamda 
adiblarning ham birdek diqqat markazida bo‘ldi. Ta’limiy-axloqiy risolalar paydo bo‘lib, axloqning ham 
nazariy, ham amaliy masalalari tahlil etildi. “Qutadg‘u bilig”, “Axloqi Nosiriy”, “Qobusnoma”, “Hibbat ul-
haqoyiq”, “Guliston”, “Bo‘ston”, “Axloqi Jaloliy”, “Axloqi Muhsiniy”, “Mahbub ul-qulub” kabi Yusuf 
Xos Hojib, Nasiriddin Tusiy, Kaykovus, Ahmad Yugnakiy, Muslihiddin Sa’diy, Abdurahmon Jomiy, 
Alisher Navoiy, jaloliddin Davoniy, Husayn Voiz Koshifiylarning ta’limiy-axloqiy asarlari yuqorida 
ta’kidlaganimiz inson shaxsini ma’naviy-axloqiy shakllantirish muammosini hal etish sohasida yaratilgan 
sof pedagogik asarlar sifatida muhim ahamiyatga ega. Mazkur ta’limiy-axloqiy asarlarda insonning 
ma’naviy kamolga yetishida yuksak axloqqa ega bo‘lishi ilm-fanni egallashi asosidagina amalga oshishi 
mumkin, degan g‘oya ilgari surildi. 
Chunki biz nazarda tutayotgan davrdan boshlab savod o‘rgatish “Qur’on” va “Hadis”larni o‘rganish 
va ulardagi ko‘rsatmalarni o‘zlashtirib olib bilan birga olib borilgan. Shunga ko‘ra, “Qur’on” va 
“Hadis”lardagi pand-nasihatlar ham olimlar, ham adiblar ijodiga ta’sir etgan. Hadislarning ta’siriga sabab 
umuminsoniy fazilatlarga alohida urg‘u berilgan. Ularda ilgari surilgan musulmonlikning muhim xislatlari: 
halollik, saxovat, himmat, mehru-oqibat, ehson, sharm-hayo, ilm izlash, muomala qoidalari, axloq 
mezonlari va boshqalar o‘z ifodasini topgan va Sharq adabiyotiga, jumladan, ta’limiy-axloqiy asarlarga 
ta’sir etgan. Ta’limiy-axloqiy asarlar bevosita Hadislarda ilgari surilgan g‘oyalar asosida yaratildi. Hadislar 
ta’siri Yusuf Xos Hojibning “Qutadg‘u bilig” asaridan boshlanib, Kaykovusning “Qobusnoma”, Ahmad 
Yugnakiyning “Hibbat ul-haqoyiq”, Sa’diyning “Guliston”, Alisher Navoiyning “Mahbub ul-qulub” va 
boshqa asarlar negizida ko‘rinadi. Ham g‘oya, ham mazmun, ham shakl buning dalilidir. 
Masalan “Qur’on”da ham, “Hadis”larda ham, ta’limiy-axloqiy dostonlarda ham ilm ta’rifi bilan 
birga, xulq-odob qoidalari, turmush odobi yoritiladi. 
Xullas, Sharq ta’lim-tarbiyasida ilmni targ‘ib etish, xulq-odob qoidalari islomiy tamoyillarga 
asoslangan, ta’limiy-axloqiy asarlardagi mundarijalarning o‘xshashligi ular tayangan ma’naviy zaminga 
bog‘liqdir.