N. I. SodIqova, E. a. KorNIyenko, M. d. XoShimxodjayEva Shaxsiy KoMPyuter va ofis qUrilmaLarIGa texnik xizmat ko‘rSatish

 Intel 
Pentium 4 «zichlangan» 
protsessori.

---

178
Mikrosxemalar to‘plami. 
Tizimli platani tanlashda ikkinchi 
muhim (protsessordan keyin) masala, o‘rnatilgan mikrosxemalar 
to‘plami (chipset) hisoblanadi. Mikrosxemalar to‘plamiga 
lokal shina kontrollerlari (odatda PCI), kesh-xotira, asosiy 
xotira, uzilishlar, xotiraga to‘g‘ridan-to‘g‘ri kirish va boshqa 
kontrollerlar kirishi mumkin. Ishlatilayotgan mikrosxemalar 
to‘plami tizimli plataning unumdorligiga katta ta’sir ko‘rsatadi va 
quyidagi parametrlarni belgilaydi:
– kesh-xotira hajmi va tezligi;
– asosiy xotira hajmi va tezligi;
– protsessor tipi va tezligi va hokazo.
Bu mikrosxemalar to‘plami AGP (Accelerated Graphics 
Port – mukammallashtirilgan grafik port) va USB (Universal 
Serial Bus – universal ketma-ket shina) qurilmalarining ishlash 
xususiyatini ta’minlaydi.
Mikrosxemalar to‘plami tanlanayotganida quyidagi tavsiflarga 
e’tibor berish kerak:
– shina chastotasi 266 MHz va undan yuqori;
– DDR SDRAM yoki RDRAM – xotira;
– ECC (xatoliklarni tuzatish kodi) xotirani qo‘llay olishi;
– ACPI ta’minotini boshqarishning kengaytirilgan funksi-
yalari;
– AGP 4x/8x;
– Ultra – ATA/100 interfeysi yoki Serial – ATA;
– USB 2.0 (yuqori tezlikda ishlaydigan USB port) portini 
qo‘llashi.
Ko‘rsatilgan funksiyalar ko‘pgina zamonaviy mikrosxemalar 
to‘plami tomonidan qo‘llaniladi.
Xotira. 
Eski tizimlarning
 
ko‘pchiligida
 
ikkinchi daraja kesh-
xotira tizimli plataning o‘zida o‘rnatilgan. Yangi tizimlarning 
barchasida bu xotira protsessorning bir qismi sanaladi. Socket 
7 va Super 7 razyomli tizimli platalarda ikkinchi darajali 

---

179
kesh-xotira hali ham tizimli platalarda o‘rnatilmoqda va u 
yangilanmaydi.
Pentium Pro, Pentium II/III/4 va Celeron protsessorlarida 
ikkinchi darajali kesh­xotira protsessor g‘ilofi ichida o‘rnatiladi. 
Athlon va Duron protsessorlari tarkibida ham ikkinchi darajali 
kesh-xotira mavjud, biroq ba’zi tizimli platalarda uchinchi 
darajali kesh-xotira (L3) deb ataluvchi qo‘shimcha kesh-xotira 
o‘rnatilmoqda.
Asosiy xotira, odatda, SIMM, DIMM yoki RIMM modullari 
ko‘rinishida o‘rnatiladi.
Bugungi kunda ShK moslashuvchi kompyuterlarda asosiy 
xotiraning uch xil ko‘rinishi ishlatiladi va ularning har biri 
bir qancha modifikatsiyalarga ega. Quyida shu mikrosxemalar 
keltirilgan:
– 168 kontaktli DIMM (SDRAM);
– 184 kontaktli DIMM (DDR SDRAM);
– 240 kontaktli DDR2 DIMM;
– 184 kontaktli RIMM (RDRAM).
168 kontaktli DIMM xotira moduli eng ko‘p tarqalgan. 
Barcha yuqori sinf tizimlarda DIMM qo‘llaniladi, chunki ular 
64 razryadli hisoblanadi va xotiraning to‘liq banki sifatida 
qo‘llanilishi mumkin. Pentium 4 protsessori asosida yaratilgan 
ba’zi zamonaviy va tezkor tizimlar RDRAM RIMM xotiradan 
foydalanadilar, ularning ishchi ko‘rsatkichlari SDRAM standart 
xotira ko‘rsatkichlaridan ustun turadi.
DDR (Double Data Rate) SDRAM xotira ma’lumot uzatish 
tezligi ikkilangan tezkorlikka ega bo‘lib, standart SDRAM 
xotiraning yangi varianti. Bu model zamonaviy tizimlarda 
ishlatilayotgan ommaviy tarqalgan xotira tipi sanaladi.
184 kontaktli razyomdan foydalanuvchi DDR DIMM va 
RDRAM RIMM xotira modullari butkul turlicha joylashgan 
chiqishlarga ega va bir-birlarining o‘rnini bosa olmaydi. Pentium 

---

180
protsessorli kompyuterda xotiraning to‘liq bankini o‘rnatish 
uchun ikkita 72 kontakli SIMM yoki bitta 168 kontaktli DIMM 
xotira kerak bo‘ladi. Xotira modullari juftlikni (chetnosti) 
tekshirish uchun ishlatiladigan har bir sakkiz razryadga yana 
bitta qo‘shimcha razryad kirgizishi mumkin.
Bir qator ishlab chiqaruvchilar elektr ta’minoti kuchlanishi 
oshiril 
ganda yuqori natijalarga erishayotgan maxsus xotira 
modullarini ish 
lab chiqarmoqdalar, masalan, DDR3 uchun 
qonuniy 1,5 V o‘rniga 1,9 V kuchlanishdan foydalanishni taklif 
qildilar.