O ’qu V u sl ubiy m a jmu a

Soliq siyosati. 
Xiva xonligida qo‘shni davlatlarda bo‘lgani kabi xiroj, zakot, boj, jiz’ya 
kabi soliqlar mavjud bo‘lgan. Muhammad Rahimxon I amalga oshirgan iqtisodiy islohot 
tufayli xonlikdagi soliq siyosatiga o‘zgartirishlar kiritiladi. Xususan, ilgari mahsulot 
ko‘rinishida yig‘ib olinadigan xiroj o‘rniga pul solig‘i 
solg‘it (solg‘ut)
joriy etildi. Bunga 
ko‘ra, 10 tanobdan ortiq yeri bo‘lganlar yiliga 3 tillo (54 tanga), 5-10 tanob yeri bo‘lganlar 2 
tillo (36 tanga), 5 tanobgacha yeri bo‘lgan dehqonlar 1 tillo (18 tanga) miqdorda soliq 
to‘laganlar. 15 tanobgacha yerni ijaraga olgan ijarakorlar yiliga davlat xazinasiga 34 tanga, 10 
tanobgacha yerni ijaraga olganlar 22.6 tanga, 5 tanobgacha yerni ijaraga olganlar 11.3 tanga 
miqdorda soliq to‘laganlar. Ijarakor dehqonlar davlat xazinasiga soliq to‘lashdan tashqari, 
ijaraga yer bergan xo‘jayinga pul yoki mahsulot bilan haq to‘lashi yoxud ishlab berishi lozim 
bo‘lgan. 
Xonlikdagi yarim o‘troq va chorvador aholi ham davlat xazinasiga belgilangan 
miqdorda xiroj va zakot to‘laganlar. XIX asr boshlaridan boshlab ulardagi xiroj solig‘i 
 soliq 
kesma 
deb atala boshlagan. Bunga ko‘ra, qoraqalpoqlar va qo‘ng‘irotlilar ekin maydoni va 
hosil miqdoridan qat’iy nazar davlat xazinasiga har yili 24.5 ming kichik tillo miqdorida soliq 
to‘lab turganlar. Qoraqalpoqlar va qozoqlardagi yersiz va ot-ulovsiz dehqonlar, xon, uning 
qarindoshlari va saroy amaldorlarining shaxsiy yerlarida ijarakor bo‘lsalar hosilning har 4 
yoki 5 botmoni hisobidan ikki botmon miqdorida davlat xazinasiga soliq to‘laganlar. 
Chorvador aholi xon xazinasiga 
zakot 
solig‘i to‘lagan. XIX asr boshlariga qadar bu 
soliq natura ko‘rinishida, 40 bosh chorva hisobidan bir bosh undirilgan bo‘lsa, keyingi 
davrlarda zakotni undirishga o‘tilgan. Endilikda chorvadorlar yirik chorva uchun 40 bosh 
chorvadan 5 tillo, mayda chorvaning har 40 boshiga 10 abbos (10 abbos – 25 kumush tanga) 
miqdorida soliq to‘laganlar. 
YUqoridagilardan tashqari xonlikning barcha o‘troq, yarim o‘troq va ko‘chmanchi 
aholisi qazuv, begor, qochuv, otlanuv, boj puli, miltiq solig‘i, ulov tutuv, qo‘nalg‘a, chopar 
puli, tarozi haqi, mirobona, darvozabon, mir tuman haqi, afanak ruli kabi qo‘shimcha to‘lov 
hamda 
majburiyatlarni 
ham 
bajarganlar. 
Ular 
orasida 
eng 
og‘iri