S. K. Ganiyev, M. M. Karimov, K. A. Tashev

kriptografik nazorat yig'in-
disini
(o‘zgarishlami payqash kodi yoki 
xabarni autentifikatsiyalash
kodi
deb ham yuritiladi) shakllantirishga xizmat qilishi mumkin. Bu 
sifatda xesh-funksiya xabaming yaxlitligini nazoratlashda, elektron 
raqamli imzoni shakllantarishda va tekshirishda ishlatiladi.
107

---

Xesh-funksiya foydalanuvchini autentifkatsiyalashda ham 
keng qo‘llaniladi. Axborot xavfsizligining qator texnologiyalarida 
shifrlashning o‘ziga xos usuli 
bir tomonlama xesh-funksiya yorda­
mida shifrlash
ishlatiladi. Bu shifrlashning o‘ziga xosligi shundan 
iboratki, u mohiyati bo‘yicha bir tomonlamadir, ya’ni teskari muo- 
laja - qabul qiluvchi tomonda rasshifrovka qilish bilan birga olib 
borilmaydi. Ikkala taraf (jo‘natuvchi va qabul qiluvchi) xesh-funk­
siya asosidagi bir tomonlama shifrlash muolajasidan foydalanadi.
Eng ommabop xesh-funksiyalar -MD4, MD5,SHA1, SHA2.
MD4 va MD5 - P. Rayvest tomonidan ishlab chiqilgan axborot 
daydjestini hisoblovchi algoritm. Ulaming har biri 128 bitli xesh- 
kodni tuzadi. MD2 algoritmi eng sekin ishlasa, MD4 algoritmi 
tezkor ishlaydi. MD5 algoritmi MD4 algoritmining modifikatsiyasi 
bo‘lib, MD4 algoritmida xavfsizlikning oshirilishi evaziga tezlikdan 
yutqazilgan. SHA(Secure Hash Algorithm) - 160 bitli 
xesh-kodni
tuzuvchi axborot daydjestini hisoblovchi algoritm. Bu algoritm 
MD4 va MD5 algoritmlariga nisbatan ishonchliroq.
SHA-1 xeshlash funksiyasi algoritmi. Kafolatiangan bar- 
doshlilikka ega bo‘lgan xeshlash algoritmi SHA (SecureHash- 
Algorithm) AQShning standartlar va texnologiyalar Milliy instituti 
(NIST) tomonidan ishlab chiqilgan bo‘lib, 1992-yilda axborotni 
qayta ishlash federal standarti (PUBFIPS 180) ko‘rinishida nashr 
qilindi. 1995-yilda bu standart qaytadan ko‘rib chiqildi va SHA-1 
deb nomlandi (PUB FIPS 180). SHA algoritmi MD4 algoritmiga 
asoslanadi va uning tuzilishi MD4 algoritmining tuzilishiga juda 
yaqin. Bu algoritm elektron raqamli imzoni shakllantirish bo‘yicha 
DSS standartida qo‘llash uchun mo‘ljallangan. Bu algoritmda kiruv- 
chi ma’lumot uzunligi 
2M
bitdan kichik, xesh qiymat uzunligi 160 
bit bo‘ladi. Kiritilayotgan ma’lumot 512 bitlik bloklarga ajratilib, 
qayta ishlanadi.
Xesh qiymatni hisoblash jarayoni quyidagicha bosqichlardan 
iborat:
1-bosqich: To‘ldirishbitlarini qo‘shish.
2-bosqich: Ma’lumotning uzunligini qo‘shish.
3-bosqich: Xesh qiymat uchun bufer initsializatsiya qilish.
4-bosqich: Ma’lumotni 512 bitlik bloklarga ajratib, qayta ish­
lash.
108

---

5-bosqich: Natija.
SHA-1 algoritmidagi bir iteratsiya sxemasi 5.17-rasmda kel­
tirilgan.