11-Mavzu: XX asrning 20-50 yillari adabiyoti. O`zbek adabiyotida realizm bosqichi

---

11-Mavzu: XX asrning 20-50 yillari adabiyoti. O`zbek adabiyotida realizm 
bosqichi
. 
Realistik elementlar barcha davrdagi ijod namunalarida mayjud. Realizm 
(lotincha realis - ashyoviy) - hayot haqiqatini 
asliga muvofiq tasvirlash
, detallar va 
obrazlarning haqqoniyligini talab qiladi. Hayot haqiqatiga sodiqlik - uning asosiy 
shioridir. Realistlar obrazlar va hodisalarning hayotiyligiga alohida e'tibor 
berganlar. Asar tili, qahramon nutqi, sujet, konflikt kabi unsuriaming barchasi 
haqqoniylik talabiga bo'ysundirilgan. Bu metod ijodkorning o'zini qurshab turgan 
voqelik va insonlar to'g'risida o'ylagan haq gapini aytish, kitobxon ko'z o'ngida real 
hayot va real insonlarni gavdalantirish yo'li bilan voqelik va inson to'g'risidagi 
haqiqatni ko'rsatish imkonini beradi. Realistik adabiyot buyuk namoyandalarining 
haqiqat kurashchilari sifatidagi xizmatlari beqiyosdir. 
Fanda realizmning ilk bor qachon paydo bo'lganligi to'g'risida , aniq fikrga 
kelinmagan. Ko'plab tadqiqotchilar realizm ildizlarini juda 
s 
qadim zamonlardan 
izlaydilar. Ibtidoiy insonning qoyalarga chizgan rasmlari va antik adabiyot 
namunalarida ham realistik unsurlarni kuzatadilar. Biroq realizmning badiiy tizim 
sifatida shakllanishi Uyg'onish davri bilan bog'lanadi. Aynan shu davrga kelib 
insonga, uning qalbiga, kechinmalariga e'tibor kuchayadi, tabiiy tuyg'ulari bo'rttirib 
tasvirlanadi, kechinmalarga shoirona ruh beriladi. Shekspir, Servantes asarlarida 
realizmning o'ziga xos tarzda namoyon bo'lganligini ko'rish mumkin. 
Realizm taraqqiyotidagi ikkinchi bosqich ma'rifatchilik davrjga to'g'ri keladi. 
XVIII asrda ingliz realistik romani vujudga keladi (D.Defo «Robinzon Kruzo» 
romani bilan ushbu janrga asos soladi). Inson aqliga, uning imkoniyatlariga yuqori 
baho beruvchi ma'rifatchilik realizmi hayot hodisalari va insonlar xatti-
harakatlarini aqlga muvofiq yoki muvofiq emasligidan kelib chiqib baholar edilar. 
Aqlga to'g'ri kelmaydigan xatti-harakat deganda barcha qoloq urf-odatlar, eskirgan 
tartibotlar tushunilar edi. Shu sababli ma'rifatchilaming ijobiy qahramonlari o'tkir 
aqli bilan ajralib turadilar, salbiylari esa qoloq, johil odamlar. Ma'rifatchilik 
realizmi shartlilikka yo'l qo'yadi, fantastik elementlardan foydalanadi. (Masalan, 
Defo, Svift qahramonlari yoki Gyotening «Faust» asanni misol qilib keltirish 
mumkin;. 
XX asr boshlarida rus adibi Mixail Sholoxov, o'zbek adabiyotida Cho'lpon, 
Qodiriy bu metodning o'lmas namunalarini yaratdilar. 
Amerika adibi Ernest 
Xeminguey
, ingliz adibi Somerset Moem kabi yozuvchilar ijodida realizm o'zining 
yangi bosqichiga ko'tarildi, keyinchalik qirg'iz yozuvchisi Chingiz Aytmatov, rus 
yozuvchilari M.Shukshin, V.Rasputin kabilarning mazkur metod imkoniyatlarini 
namoyon qiluvchi asarlari vujudga keldi.