15- mavzu: polimerlar kimyosi reja

Payvand va blok sopolimerlar. 
Yuqori molekulyar birikmalarning xossalarini 
yaxshilash maqsadida, so’nggi yillarda payvand va blok sopolimerlar sintez qilish usullaridan 
tobora k?ng foydalanilmoqda. 
Blok sopolimerlar makromolekulalari, asosan, chiziqsimon tuzilishga ega bo’lib, ikki 
yoki undan ortiq xil monomerlar zvenosidan tashkil topgan bo’ladi. 
Bunday sopolimer 
kimyoviy tarkibi jihatdan rasmiy sopolimerlarga o’xshasa ham, makromolekulasidagi monomer 
qoldiqlarining turli xiJ joylashishi jihatidan ulardan farqlanadi. Ikki xil monomer raolekulasida 
tashkil topgan rasmiy sopolimerda elementar zvenolar zanjir bo’ylab tartibsiz birikkan bo’ladi. 
Blok sopolimerlarda esa rnakromolekulalar o’zaro kimyoviy bog’lar bilan ulangan ikki xil yaxlit 
polimer zanjirlaridan tuzilgan bo’ladi. Agar ikki xil monomer molekulalarini A va B bilan 
belgilasak, rasmiy (oddiy) sopolimer va blok sopolimerlar makromolekulasini sxematik ravishda 
quyidagicha tasvirlash mumkin: 
Bu ikki sopolimerning kimyoviy tarkibi bir xil A va B mono-merlardan tashkil topgan bo’lsa 
ham, monomer zvenolarning zanjir bo’ylab turli tartibda joylashganligi tufayli, ularning barcha 
xossalari bir-biridan tubdan farq qiladi. 
Payvand 
sopolimerning makromole-kulalari esa 
tarmoqlangan holda bo’ladi. Lekin ularning asosiy zanjirini tashkil etuvchi monomer zvenolari 
bir xil bo’lib, yon tarmoqlami tashkil etuvchi monomer zvenolari esa asosiy zanjir 
monomerlaridan boshqacha bo’lishi shart. Payvand sopolimer makromolekulalari tuzilishini 
quyidagicha ifodalash mumkin. Sxemada A va B lar turli xil monomer zvenolarini ifodalaydi. 
Amalda blok va payvand sopolimerlar deyarli tayyor polimerlardan olinadi, ularni sintez qilishda 
esa ko’pincha, chiziqsimon polimer-lardan — vanil monomerlaridan foydalaniladi. Payvand va 
blok sopo-limerlanish jarayonlarini amalga oshirish uchun asosan; makromolekula tarkibida turli 
faol gruppa markazlar (makroradikallar, peroksid, gidroksil, karboksil, amin gruppalar, 
qo’shbog’lar va h.k.) hosil qilish va bu markazlarga ikkinchi polimer molekulasini ulash lozim.